JAK JEDNA ŁYŻKA OLIWY Z OLIWEK MOŻE WYDŁUŻYĆ I POPRAWIĆ JAKOŚĆ TWOJEGO ŻYCIA

Większość deklaracji zdrowotnych związanych ze spożyciem oliwy z oliwek oraz obserwowaną poprawą jakości i długości życia dotyczą jednej łyżki dziennie. Już tylko jedna łyżka dziennie jest w stanie w stopniu znacznym poprawić Twoje zdrowie kardiometaboliczne, płodność, odporność, funkcje poznawcze oraz zdrowie jamy ustnej. Oliwa wykazuje również właściwości antyseptyczne i grzybobójcze (aktywność wobec mykotoksyn), może być dodatkowym wsparciem w przypadku narażenia na rakotwórcze pleśni, większość metod jest mało skuteczna i nie znajduje potwierdzenia w dowodach naukowych. Nie sposób nie zachwycić się imponującymi właściwościami oliwy, które zawdzięcza kompleksowości swojego składu - dobroczynnym, wielonienasyconym kwasom tłuszczowym, wysokiej zawartości witaminy E oraz polifenoli, trafiając u podłoża w złożone choroby cywilizacyjne. Należy nadmienić, iż oliwa z oliwek ma udowodnioną skuteczność zarówno w działaniach prewencyjnych (profilaktyka pierwotna), jak i profilaktyce wtórnej, która ogranicza ryzyko powikłań zdrowotnych.

ZDROWIE KARDIOMETABOLICZNE

Spożycie oliwy z oliwek może być związane z poprawą zdrowia kardiometabolicznego i może ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego zmniejszyć. Polska należy do grupy krajów charakteryzujących się wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym. Optymalne postępowanie mające na celu zmniejszenie ryzyka chorób kardiometabolicznych powinno polegać nie na oddziaływaniu na pojedyncze czynniki ryzyka, ale na spojrzeniu z szerszej perspektywy i jednoczasowe oddziaływanie na czynniki ryzyka, które często ze sobą współistnieją i pozostają silnym w związku przyczynowym, gdyż wtedy można uzyskać istotne obniżenie ryzyka Kryteria zespołu metabolicznego traktuje stanowisko PTNT, PTLO, PTL, PTH, PTMR, PTMSŻ, sekcji Prewencji i Epidemiologii PTK, „Klubu 30” PTK oraz sekcji Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej TChP z 2022 roku. 

Źródła wskazują, że spożycie oliwy z oliwek extra virgin (EVOO) może mieć korzystny wpływ na różne markery kardiometaboliczne i wskaźniki antropometryczne, mechanizmy działania obejmują szeroko poprawę profilu lipidowego, kompozycji składu ciała (np. obniżenie aktywności i ilości tkanki tłuszczowej wisceralnej VAI), tolerancję glukozy, modelację śródbłonka oraz mikrobiomu jelitowego. Działanie kardioprotekcyjne przypisuje się głównie zawartości związków polifenolowych obecnych w oliwie dobrej jakości.

• W metaanalizie oceniającej dietę śródziemnomorską wzbogaconą oliwą z oliwek zaobserwowano znaczące obniżenie poziomów TC, TG, LDL-C i znaczący wzrost HDL-C. Stosunek LDL-C do HDL-C oraz TC do HDL-C również znacząco się obniżył. ApoA-I wzrósł, a Apo-B spadł. Meta-regresja wykazała, że w miarę wzrostu czasu trwania badania, redukcja TC i TG w wyniku interwencji MedDiet wzbogaconej oliwą z oliwek wzrasta, co świadczy o jej długoterminowym, rozkładającym się w czasie prozdrowotnym działaniu ochronnym.
• Wykazano, że polifenole z oliwy z oliwek poprawiają funkcjonalność HDL. Sekrecja ApoA-I jest początkowym etapem biogenezy HDL, co sugeruje, że spożycie oliwy może mieć pozytywny wpływ na strukturę i funkcję HDL. Zdolność cząstek HDL zawierających ApoA-I do ułatwiania usuwania nadmiaru cholesterolu z tkanek obwodowych jest ściśle związana z kardioprotekcyjnym działaniem HDL, którego właściwości spadają do nawet 80% w otyłości i nadwadze;
• Meta-analiza dotycząca MedDiet wzbogaconej oliwą z oliwek wykazała znaczące obniżenie FBG i HbA1c. Zaobserwowano również znaczące obniżenie poziomu insuliny. Meta-regresja wykazała, że w miarę wzrostu czasu trwania badania, redukcja FBG w wyniku interwencji MedDiet wzbogaconej oliwą z oliwek  także ma tendencję wzrostową;  
• Inna metaanaliza dotycząca samej oliwy z oliwek i cukrzycy typu 2 wykazała odwrotną zależność między spożyciem oliwy z oliwek a ryzykiem cukrzycy typu 2, choć nie liniową. Wykazano również, że oliwa z oliwek redukuje odpowiedź glikemiczną na posiłek o wysokim indeksie glikemicznym u pacjentów z cukrzycą typu 1;
• Badanie na osobach z ciężką otyłością wykazało skuteczność oliwy z oliwek w redukcji profilu zapalnego; 
• Badanie OLIVAUS wykazało, że oliwa z oliwek extra virgin o wysokiej zawartości polifenoli (HPOO) w porównaniu do oliwy o niskiej zawartości polifenoli (LPOO) nie wykazała znaczących różnic w zmianach hs-CRP w całej grupie badanej. Jednak w podgrupie uczestników z zapaleniem (hs-CRP > 1 mg/L), hs-CRP spadło znacząco o 1.9 mg/L tylko po spożyciu oliwy wysokopolifenolowej; 
• Polifenole z oliwy z oliwek są związane z kilkoma korzyściami dla zdrowia sercowo-naczyniowego, głównie dzięki ich właściwościom antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym. Utleniony LDL (ox-LDL) jest wysoce immunogeniczną cząstką odgrywającą główną rolę w inicjacji i progresji tworzenia blaszek miażdżycowych. Badanie EUROLIVE wykazało, że codzienne spożycie oliwy z oliwek bogatej w polifenole znacząco obniżyło poziom ox-LDL we krwi. Metaanalizy wykazały również korzystny wpływ oliwy wysokopolifenolowej na redukcję markerów związanych ze stresem oksydacyjnym i zapaleniem (tj. ox-LDL i CRP. Zaobserwowano również zależność dawka-reakcja między wyższym spożyciem związków fenolowych oliwy z oliwek a niższymi wartościami ox-LDL;
• W badaniu OLIVAUS, mimo braku znaczących różnic między grupami, po spożyciu oliwy wysokopolifenolowej w całej próbie badanej zaobserwowano znaczący spadek ox-LDL o 6.5 mU/mL oraz znaczący wzrost całkowitej pojemności antyoksydacyjnej osocza (TAC) o 0.03 mM. W podgrupie osób z wysokim ryzykiem kardiometabolicznym (na podstawie obwodu talii), spadek ox-LDL był większy (13.5 mU/mL), a wzrost TAC (0.04 mM) również był znaczący po spożyciu oliwy zasobnej w polifenole; 
• Badanie na kobietach z nadmiarem tkanki tłuszczowej wykazało, że spożycie oliwy z oliwek poprawia skład ciała;
• Meta-analiza dotycząca MedDiet wzbogaconej oliwą z oliwek wykazała, że dieta ta znacząco obniżyła BMI, masę ciała i obwód talii, gdzie obwód talii znacząco się zmniejszył;
• Wykazano, że oliwa z oliwek ma korzystny wpływ na ALT i AST i ultrasonograficzne wskaźniki stłuszczenia wątroby u pacjentów z NAFLD. Dieta śródziemnomorska bogata w oliwę z oliwek jest związana również ze zmniejszoną częstością występowania niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby u starszych osób z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym;
• Z kolei badania w ramach PREDIMED wykazały redukcję zapadalności na cukrzycę typu 2 dzięki diecie śródziemnomorskiej i wysokiemu spożyciu oliwy z oliwek. Analizy kohortowe i badania interwencyjne sugerują także korzystny wpływ oliwy z oliwek w zapobieganiu i leczeniu cukrzycy typu 2.

Już zastąpienie 5% energii ze spożywanych tłuszczów nasyconych oliwą z oliwek zmniejsza ryzyko sercowo-naczyniowe o 46%, zastąpienie 1% tłuszczów trans oliwą z oliwek o kolejne 23%. Procenty te podlegają waloryzacji.

Jak to działa?

• Bezpośrednia regulacja metabolizmu lipidów. Polifenole i kwasy tłuszczowe zawarte w oliwie z oliwek wpływają na aktywność enzymów i ekspresję genów zaangażowanych w różnicowanie adipocytów, syntezę, rozkład i utylizację lipidów; 
• Mogą aktywować AMPK, kluczowy czynnik regulujący szlak syntezy lipidów, co prowadzi do redukcji syntezy kwasów tłuszczowych poprzez oddziaływanie na SREBP-1c i FAS. Aktywacja AMPK stymuluje również utlenianie kwasów tłuszczowych w wątrobie i hamuje syntezę cholesterolu;
• Może znacząco zwiększać aktywność CPT114 kluczowego enzymu w β-oksydacji kwasów tłuszczowych, co przyspiesza utlenianie kwasów tłuszczowych i zmniejsza poziom trójglicerydów (TG) w wątrobie. Aktywacja AMPK zwiększa ekspresję i aktywację PPARα, co z kolei reguluje ekspresję CPT-1, promując rozpad lipidów;
• Modulacja mikrobioty jelitowej i osi jelito-wątroba: związki fenolowe zawarte w oliwie z oliwek mogą potencjalnie modulować skład mikroflory jelitowej i poprawiać funkcję bariery jelitowej. Ta modulacja może przyczyniać się do łagodzenia insulinooporności i stanu zapalnego. Działanie to obejmuje hamowanie szlaków sygnałowych NF-κB i AMPK oraz uwalnianie czynników przeciwzapalnych. Polifenole mogą promować wzrost korzystnych bakterii jelitowych, takich jak Akkermansia muciniphila, i łagodzić zespół metaboliczny wywołany niewłaściwym sposobem odżywiania. Powstałe metabolity również mogą wpływać na metabolizm lipidów. Na przykład, urolityna A (metabolity powstały w metabolizmie polifenoli) była znacząco skorelowana z utratą trzewnej tkanki tłuszczowej (VAI), potencjalnie poprzez zwiększenie wydatku energetycznego w tym termogenezę w brunatnej tkance tłuszczowej i indukcję brązowienia białej tkanki tłuszczowej; 
• Łagodzenie stanu zapalnego: otyłość często charakteryzuje się przewlekłym, niskopoziomowym stanem zapalnym, który odgrywa ważną rolę w rozwoju chorób metabolicznych, według statystyk jest on przyczyną ponad 50% chorób przewlekłych. Polifenole modelują proces zapalny: mogą hamować produkcję cytokin prozapalnych (takich jak TNF-α i Interleukina-6), wpływając na szlaki sygnałowe odpowiedzi zapalnej, większość polifenoli hamuje szlak NF-kB i w konsekwencji ekspresję genów, możliwe, że poprzez mechanizm obejmujący miRNA, zaangażowanych w regulację procesów komórkowych; 
• Pozytywny wpływ na mitochondria: mitochondria są kluczowymi centrami metabolizmu energetycznego;  
• Regulacja poziomu TMAO: cholina jest niezbędna do transportu lipidów w wątrobie, a jej niedobór może prowadzić do akumulacji tłuszczu w wątrobie (niealkoholowe stłuszczenie wątroby, NAFLD). Niektóre bakterie jelitowe mogą przekształcać cholinę w trimetyloaminę, która w wątrobie jest metabolizowana do TMAO. TMAO jest powiązane z zaburzeniami metabolicznymi i jest wczesnym biomarkerem dysfunkcji tkanki tłuszczowej. Oliwa z oliwek jest jednym z najsilniejszych produktów o działaniu hepatoprotekcyjnym, jest wyjątkowo skuteczna zarówno w pierwszym, jak i drugim rzucie NAFLD; 
• Działanie antyoksydacyjne: stres oksydacyjny odgrywa rolę w etiologii otyłości, a łagodzenie jego skutków przez polifenole  jest korzystne dla ogólnego zdrowia metabolicznego; 
• Zwiększenie wydatku energetycznego.

Oliwa z oliwek, a szczególnie zawarte w niej polifenole mogą wpływać na wrażliwość na insulinę i metabolizm glukozy poprzez następujące mechanizmy, zgodnie z podanymi źródłami:

• Modulacja szlaku gliksalazy i stresu dikarbonylowego. Zwiększona glikacja białek przez reaktywny metabolit dikarbonylowy, metyloglioksal (MG), przyczynia się do rozwoju insulinooporności i cukrzycy typu 2. MG modyfikuje białka, co prowadzi m.in do aktywacji odpowiedzi na niezłożone białka (UPR) oraz dalsze szlaki sygnałowe związane ze stanem zapalnym; 
• Wpływ na receptor aktywowany przez proliferatory peroksysomów gamma (PPARγ). Aktywacja PPARγ odgrywa kluczową rolę w homeostazie glukozy, regulując różnicowanie komórek, rozwój oraz metabolizm węglowodanów, lipidów i białek. Żródła nie precyzują, które konkretnie polifenole wpływają na PPARγ w kontekście insulinooporności, ale potencjalnie związki fenolowe wykazują wpływ korzystny; 
• Modulacja enzymu PTP1B: PTP1B (białkowa kinaza tyrozynowa 1B) jest enzymem odpowiedzialnym za desensytyzację receptora insulinowego. Modulacja aktywności PTP1B przez polifenole może poprawiać wrażliwość na insulinę; 
• Wpływ na mediatory stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego: stan zapalny jest silnie powiązany z insulinoopornością. Otyłość często charakteryzuje się przewlekłym stanem zapalnym niskiego stopnia, który odgrywa rolę w rozwoju chorób metabolicznych. TNF-alfa (czynnik martwicy nowotworów alfa) hamuje sygnałowanie z receptora insulinowego i jest powiązany z insulinoopornością u otyłych pacjentów z cukrzycą typu drugiego. TXNIP (Thioredoxin-interacting protein) przyczynia się do zaburzonej tolerancji glukozy poprzez zwiększanie ekspresji genów zaangażowanych w glukoneogenezę w wątrobie, reguluje transkrypcję insuliny poprzez miRNA-20428 i reguluje metabolizm glukozy obwodowej. Polifenole mogą wpływać na te szlaki;
• Ochrona komórek beta trzustki. Wysokie stężenia ludzkiej amyliny (współwydzielanej z insuliną) mogą tworzyć metabolity toksyczne dla komórek beta trzustki i hamować wydzielanie insuliny. Złoża amyloidu amyliny są obserwowane u ponad 90% pacjentów z cukrzycą typu drugiego. Sugeruje się, że polifenole, szczególnie związki fenolowe, mogą chronić funkcję komórek beta trzustki;
• Wpływ na metabolizm glukozy; 
• Modulacja mikroRNA.

Oliwa z oliwek również wpływa bezpośrednio na procesy zapalne poprzez:

• Modulację szlaków sygnałowych. Wiele polifenoli hamuje szlak czynnika jądrowego kappa B (NF-κB), hamowanie szlaku NF-κB jest kluczowym mechanizmem działania przeciwzapalnego;
• Hamowanie aktywności enzymów prozapalnych;
• Działanie przeciwutleniające, np. zmniejsza stres oksydacyjny i hamuje szlak NF-kB w adipocytach; 
• Wpływ na biomarkery stanu zapalnego, np. spożycie oliwy z oliwek znacząco poprawiło parametry stanu zapalnego, takie jak białko C-reaktywne o wysokiej czułości (hs-CRP) u osób z hipercholesterolemią.
• Wpływ na komórki układu odpornościowego. 

Dostarczone źródła wskazują na kilka sposobów, w których oliwa z oliwek (głównie związki fenolowe) mogą oddziaływać na skład ciała, głównie na podstawie badań przedklinicznych (in vitro i na zwierzętach):

• Wpływ na adipogenezę i termogenezę;
• Spadek VAI (objętości tkanki tłuszczowej wisceralnej) odznaczającą się wysoką aktywnością prozapalną; 
• Modulacja tkanki tłuszczowej. Polifenole i ich metabolity mogą działać przeciw otyłości poprzez modulowanie składu i aktywności tkanki tłuszczowej i genów prozapalnych indukowanych przez otyłość. Zmniejszanie stanu zapalnego w tkance tłuszczowej może wpływać korzystnie na jej funkcjonowanie i wyrównywać szanse w procesie redukcyjnym;
• Wpływ na metabolizm lipidów;
• Wyższe spożycie oliwy z oliwek powiązano z niższym poziomem BMI. 

Pozytywny wpływ na śródbłonek:

• Polifenole wspierają zdrowie i funkcje śródbłonka poprzez złożone mechanizmy, głównie redukcję stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego, poprawę metabolizmu lipidów i glukozy, korzystny wpływ na mikrobiom jelitowy i produkcję aktywnych metabolitów. Potencjalny jest również ich bezpośredni wpływ na szlaki produkcji tlenku azotu i zwiększenie jego dostępności, redukcję substancji zwężających naczynia (spadek endoteliny-1) i markerów dysfunkcji śródbłonka oraz wpływ na szlaki sygnałowe VEGF,  co jest kluczowe dla prawidłowej funkcji naczyniowej. Działania te przyczyniają się do ogólnych kardioprotekcyjnych efektów przypisywanych oliwie z oliwek.
• Kwasy tłuszczowe zawarte w oliwie z oliwek mogą mieć korzystny wpływ na ciśnienie krwi.  

Modulacja mikrobiomu jelitowego:

• Pozytywne działanie przypisuje się przede wszystkim związkom fenolowym zawartym w  oliwie z oliwek, wpływają one na skład mikrobioty jelitowej, promując wzrost korzystnych bakterii (np. Akkermansia muciniphila) i potencjalnie ograniczając te, które produkują szkodliwe metabolity (np. TMAO). Zmieniona mikrobiota, wraz z bezpośrednim działaniem polifenoli i ich metabolitów  oddziałuje wielopoziomowo na procesy metaboliczne. Kluczowe mechanizmy obejmują regulację metabolizmu lipidów (poprzez enzymy, mitochondria, kwasy żółciowe, cholinę/TMAO), łagodzenie przewlekłego stanu zapalnego (hamowanie NF-κB, cytokin prozapalnych, wpływanie na LPS) oraz poprawę wrażliwości na insulinę, co łącznie przyczynia się do korzystnych efektów w kontekście zaburzeń metabolicznych i otyłości. 

Chiavarini M.; Rosignoli, P.; Giacchetta I. i wsp.:.Health Outcomes Associated with Olive Oil Intake: An Umbrella Review of Meta-Analyses.  Foods; Basel Tom 13, Nr/wydanie 16, (2024): 2619.
Sarapis K., George E. S., Marx W.: Extra virgin olive oil high in polyphenols improves antioxidant status in adults: a double-blind, randomized, controlled, cross-over study (OLIVAUS). Eur J Nutr, 2022.
Hashim, Y.Z.; Eng, M.; Gill, C.I.; McGlynn, H.; Rowland, I.R. Components of olive oil and chemoprevention of colorectal cancer. Nutr. Rev.; 2005.
Gaforio, J.J.; Visioli, F.; Alarcón-de-la-Lastra, C.; Castañer, O.; Delgado-Rodríguez, M.; Fitó, M.; Hernández, A.F.; Huertas, J.R.; Martínez-González, M.A.; Menendez, J.A. et al. Virgin Olive Oil and Health: Summary of the III International Conference on Virgin Olive Oil and Health Consensus Report, JAEN (Spain) 2018. Nutrients; 2019; 11, 2039.
Estruch, R.; Ros, E.; Salas-Salvadó, J.; Covas, M.-I.; Corella, D.; Arós, F.; Gómez-Gracia, E.; Ruiz-Gutiérrez, V.; Fiol, M.; Lapetra, J. et al. Primary Prevention of Cardiovascular Disease with a Mediterranean Diet Supplemented with Extra-Virgin Olive Oil or Nuts. N. Engl. J. Med.; 2018.
Tsartsou, E.; Proutsos, N.; Castanas, E.; Kampa, M. Network meta-analysis of metabolic effects of olive-oil in humans shows the importance of olive oil consumption with moderate polyphenol levels as part of the mediterranean diet. Front. Nutr.; 2019; 6, 6.
Schwingshackl, L.; Lampousi, A.M.; Portillo, M.P.; Romaguera, D.; Hoffmann, G.; Boeing, H. Olive oil in the prevention and management of type 2 diabetes mellitus: A systematic review and meta-analysis of cohort studies and intervention trials. Nutr. Diabetes; 2017; 7, e262.
Martínez-González, M.A.; Sayón-Orea, C.; Bullón-Vela, V.; Bes-Rastrollo, M.; Rodríguez-Artalejo, F.; Yusta-Boyo, M.J.; García-Solano, M. Effect of olive oil consumption on cardiovascular disease, cancer, type 2 diabetes, and all-cause mortality: A systematic review and meta-analysis. Clin. Nutr.; 2022.
Schwingshackl, L.; Christoph, M.; Hoffmann, G. Effects of olive oil on markers of inflammation and endothelial function-a systematic review and meta-analysis. Nutrients; 2015; 7, pp. 7651-7675.
Nocella, C.; Cammisotto, V.; Fianchini, L.; D’Amico, A.; Novo, M.; Castellani, V.; Stefanini, L.; Violi, F.; Carnevale, R. Extra virgin olive oil and cardiovascular diseases: Benefits for human health. Endocr. Metab. Immune Disord. Drug Targets; 2018; 18.
Olid M. C., Hidalgo M., Prieto I. i wsp.: Evidence Supporting the Involvement of the Minority Compounds of Extra Virgin Olive Oil, through Gut Microbiota Modulation, in Some of the Dietary Benefits Related to Metabolic Syndrome in Comparison to Butter. Molecules, 2023.
Farras M., Martinez-Gili L., Portune K. i wsp.: Modulation of the Gut Microbiota by Olive Oil Phenolic Compounds: Implications for Lipid Metabolism, Immune System, and Obesity, Nutrients, 2020.
Manna, C.; D’Angelo, S.; Migliardi, V.; Loffredi, E.; Mazzoni, O.; Morrica, P.; Galletti, P.; Zappia, V. Protective Effect of the Phenolic Fraction from Virgin Olive Oils against Oxidative Stress in Human Cells. J. Agric. Food Chem.; 2002; 50, pp. 6521-6526.
Chareonrungrueangchai, K.; Wongkawinwoot, K.; Anothaisintawee, T.; Reutrakul, S. Dietary Factors and Risks of Cardiovascular Diseases: An Umbrella Review. Nutrients; 2020; 12, 1088.
Finicelli M., Squillaro T., Galdersi U. i wsp.: Polyphenols, the Healthy Brand of Olive Oil: Insights and Perspectives. Nutrients, 2021.
Alberti, K. G. M. M., Eckel, R. H., Grundy, S. M., et al. (2009). Harmonizing the metabolic syndrome: a joint interim statement of the International Diabetes Federation Task Force on Epidemiology and Prevention; National Heart, Lung, and Blood Institute; American Heart Association; World Heart Federation; International Atherosclerosis Society; and International Association for the Study of Obesity. Circulation, 120(16), 1640-1645. 
Bakaloudi, D. R., Chrysoula, L., Kotzakioulafi E., Theodoridis X., & Chourdakis M. (2021). Impact of the level of adherence to Mediterranean diet on the parameters of metabolic syndrome: a systematic review and meta-analysis of observational studies. Nutrients, 13(5), 1514. 
Damasceno, N. R. T., Pérez-Heras, A., Serra, M., Cofan, M., Sala-Vila, A., Salas-Salvadó, J., & Ros, E. (2010). Crossover study of diets enriched with virgin olive oil, walnuts or almonds. Effects on lipids and other cardiovascular risk markers. NUMECD, 21, S14–S20.7
Deng, P., Fu, Y., Chen, M., Wang, D., & Si, L. (2023). Temporal trends in inequalities of the burden of cardiovascular disease across 186 countries and territories. Int. J. Equity Health, 22(1), 164. 
Estruch, R., et al. (2008). Effects of a Mediterranean diet on cardiovascular risk factors: a randomized trial. Ann Intern Med, 149(1), 1–11. 
Estruch, R., Ros, E., Salas-Salvadó, J., Covas, M.-I., Corella, D., Arós, F., Gómez-Gracia, E., Ruiz-Gutiérrez, V., Fiol, M., & Lapetra, J. (2013). Primary prevention of cardiovascular disease with a Mediterranean diet. N Engl J Med, 368(14), 1279–1290. 
Ghobadi, S., Hassanzadeh-Rostami, Z., Mohammadian, F., Nikfetrat, A., Ghasemifard, N., Raeisi Dehkordi, H., & Faghih, S. (2019). Comparison of blood lipid-lowering effects of olive oil and other plant oils: a systematic review and meta-analysis of 27 rand-omized placebo-controlled clinical trials. Crit Rev Food Sci Nutr, 59(13), 2110–2124.4
Hu, F. B., et al. (2001). Diet, lifestyle, and the risk of type 2 diabetes mellitus in women. N. Engl. J. Med., 345(11), 790–797.14
Martínez-González, M. A., Buil-Cosiales, P., Corella, D., et al. (2019). Cohort profile: design and methods of the PREDIMED-plus randomized trial. Int J Epidemiol, 48(2), 387–388o. https://doi.org/10.1093/ije/dyy2251
Mazzocchi, A., Leone, L., Agostoni, C., & Pali-Schöll, I. (2019). The secrets of the Mediterranean diet. Does [only] olive oil matter? Nutrients, 11(12), 2941.
Mensah, G., et al. (2023). Global burden of cardiovascular diseases and risks, 1990–2022. J. Am. Coll. Cardiol., 82(24), 2350–2473.16
Papadaki, A., Nolen-Doerr, E., & Mantzoros C. S. (2020). The effect of the Mediterranean diet on metabolic health: a systematic review and meta-analysis of controlled trials in adults. Nutrients, 12(11), 3342. 
Sarapis, K., Thomas, C. J., Shivantha S., George E. S., Marx W., Mayr H. L., et al. (2019). The Effect of High Polyphenol Extra Virgin Olive Oil on Markers of Cardiovascular Disease Risk in Healthy Australian Adults (OLIVAUS): results from a double blind, randomised, controlled cross-over feasibility pilot study. 
Schwingshackl, L., Lampousi, A. M., Portillo, M. P., Romaguera D., Hoffmann G., & Boeing H. (2017). Olive oil in the prevention and management of type 2 diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis of cohort studies and intervention trials. Nutr. Diabetes, 7(4), e262. 
Visioli, F., Franco, M., Toledo, E., Luchsinger J., Willett W. C., Hu F. B., & Martinez-Gonzalez M. A. (2018). Olive oil and prevention of chronic diseases: summary of an international conference. Nutr. Metab. Cardiovasc. Dis., 28(7), 649–656. 
Wang, Y., Yang, M., Lee S. G., Davis C. G., Kenny A., Koo S. I., & Chun O. K. (2012). Plasma total antioxidant capacity is associated with dietary intake and plasma level of antioxidants in postmenopausal women. J Nutr Biochem, 23(12), 1725–1731.

lufer, L., Tsaban, G., Rinott, E., Kaplan, A., Meir, A. Y., Zelicha, H., Ceglarek, U., Isermann, B., Blüher, M., Stumvoll, M., Stampfer, M. J., & Shai, I. (2023). Long-term green-Mediterranean diet may favor fasting morning cortisol stress hormone; the DIRECT-PLUS clinical trial. Frontiers in Endocrinology, 14, 1243910. 

Corrêa, T. A. F., Rogero, M. M., Hassimotto, N. M. A., & Lajolo, F. M. (2019). The Two-Way Polyphenols-Microbiota Interactions and Their Effects on Obesity and Related Metabolic Diseases. Frontiers in Nutrition, 6, 188.

TWOJA PŁODNOŚĆ

Na podstawie analizowanych danych można znaleźć pewne informacje dotyczące wpływu oliwy z oliwek na stan zdrowia, który jest ściśle związany z płodnością, takie jak zdrowie kardiometaboliczne, silne działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, immunomodelujące, wspierające zespół policystycznych jajników (PCOS), łagodząc przebieg endometriozy i poprawiając w sposób znaczący parametry nasienia, ale żadne przytoczone badanie nie opisuje wprost, co należy zaznaczyć, w jaki sposób spożycie oliwy z oliwek wpływa na ogólne wskaźniki płodności (np. wskaźnik ciąż) u ludzi. Szczególnie obiecujące są wyniki dotyczące jakości męskiego nasienia oraz zauważalny wzrost wydolności rozrodczej samców szczurów, co przejawiało się m.in. zwiększeniem poziomu testosteronu w surowicy oraz wyższym poziomem hormonu luteinizującego (LH) w porównaniu do grupy kontrolnej. 

Nadeem, M., Hussain, F., Akram, R. A., Munir, I., Khan, M. S., Ahmad, N., Akhtar, M. S., Saleemi, M. K., Chatta, S. A. S., Maqsood, K., Adil, M., Hussain, A., Khan, M. U., Tariq, M., Saeed, M., Umar, M., & Zahoor, I. (2025). Polyphenols and their diverse role in improving reproductive performance: a comprehensive review. Molecular Biology Reports. https://doi.org/10.1007/s11033-025-10240-9

Taghdir, M., Mazloomi, S., Hashemi, R., Amani, R., & Sadeghi, O. (2021). Comparative effects of canola, olive, and sunflower oils on markers of metabolic health in women with polycystic ovary syndrome: A randomized controlled trial. Lipids in Health and Disease, 20(1), 143. https://doi.org/10.1186/s12944-021-01433-9

Tassinari, V., Smeriglio, A., Stillittano, V., Trombetta, D., Zilli, R., Tassinari, R., Maranghi, F., Frank, G., Marcoccia, D., & Di Renzo, L. (2023). Endometriosis treatment: Role of natural polyphenols as anti-inflammatory agents. Nutrients, 15(13), 2967. https://doi.org/10.3390/nu15132967

Zhou, P., Feng, P., Liao, B., Fu, L., Shan, H., Cao, C., Luo, R., Peng, T., Liu, F., & Li, R. (2024). Role of polyphenols in remodeling the host gut microbiota in polycystic ovary syndrome. Journal of Ovarian Research, 17(1), 69. https://doi.org/10.1186/s13048-024-01354-9

TWOJA ODPORNOŚĆ

Oliwa z oliwek wpływa na układ odpornościowy głównie dzięki zawartości kwasu oleinowego, oleoetanoloamidu oraz związkom polifenolowym,, w tym hydroksytyrozol i oleuropeinie, wykazując działanie przeciwzapalne, modulując funkcje komórek odpornościowych i wpływając na mikrobiom jelitowy. 

Kluczowe mechanizmy wpływu oliwy z oliwek na odporność:

• Działanie przeciwzapalne. Składniki oliwy z oliwek mogą hamować produkcję cytokin prozapalnych, w tym TNF-α, IL-6, IL-8, IL-1β i IL-1;
• Wspierają również produkcję i aktywność cząsteczek przeciwzapalnych, takich jak IL-10, IκB, SIRT1, PPARs oraz Nrf2. PPARs odgrywają rolę przeciwzapalną w komórkach odpornościowych, częściowo poprzez hamowanie NFκB, stymulację enzymów antyoksydacyjnych oraz zwiększanie ekspresji IκBα i SIRT1;
• Składniki te modulują szlaki sygnałowe zaangażowane w odpowiedź zapalną, w tym NF-κB, MAPK, ERK, JNK, JAK/STAT, PI3K/Akt, inflamasom NLRP3 oraz receptory Toll-podobne (TLRs); 
• Pomagają zmniejszać stres oksydacyjny, który jest powiązany ze stanem zapalnym;
• Może tłumić szlak stresu retikulum endoplazmatycznego i pyroptozę (rodzaj programowanej śmierci komórki związanej z zapaleniem); 
• Modulacja funkcji komórek odpornościowych. Neutrofile: wpływa na ich aktywację, mobilizację wewnątrzkomórkowego wapnia, fosforylację MAPK, uwalnianie ziarnistości, produkcję ponadtlenków, zdolność zabijania patogenów, fagocytozę oraz uwalnianie MMP-9. Makrofagi: funkcja makrofagów może być modulowana przez kwasy fenolowei frakcję fenolową oliwy z oliwek. Chronią makrofagi przed apoptozą indukowaną przez palmitynian. Limfocyty T: stymuluje proliferację ludzkich limfocytów i wpływa na prawidłowe nabywanie kompetencji immunologicznych. Monocyty: Hydroksytyrozol hamuje ekspresję markerów prozapalnych w monocytach;
• Wpływ poprzez mikrobiotę jelitową: wpływają na skład mikrobioty jelitowej, np. zwiększając udział Bacteroidetes i/lub zmniejszając stosunek Firmicutes do Bacteroidetes, zwiększają również ilość korzystnych bakterii, takich jak Bifidobacteria i w niektórych przypadkach Lactobacillus. Modulują produkcję metabolitów bakteryjnych, w tym krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFAs), które wpływają na układ odpornościowy. Związki fenolowe i ich pochodne mikrobiologiczne wykazują aktywność przeciwdrobnoustrojową przeciwko patogenom, a także niektórym bakteriom komensalnym. W badaniu klinicznym zaobserwowano, że oliwa extra virgin wzbogacona w polifenole zwiększała odporność śluzówkową i ilość bakterii opłaszczonych IgA;
• Rola autofagii: hydroksytyrozol promuje autofagię, to kluczowy proces związany z regulacją odpowiedzi immunologicznej i starzeniem, w różnych tkankach (np. chrząstkach stawowych, płucach, fibroblastach) oraz chorobami autoimmunologicznymi. 

Nie brakuje również literatury, która poświadcza, iż wyższe spożycie oliwy z oliwek może wiązać się z niższym ryzykiem rozwoju chorób nowotworowych:

• Systematyczny przegląd i metaanaliza badań obserwacyjnych wykazała, że wyższe spożycie oliwy z oliwek wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem zachorowania na jakikolwiek typ raka. Ta zależność co jest szczególnie istotne była widoczna zarówno w badaniach, które analizowały spożycie oliwy z oliwek w kontekście diety śródziemnomorskiej, jak i poza nią; 

• Rak piersi. Metaanaliza 14 badań wykazała ochronny związek, z relatywnym ryzykiem (RR) wynoszącym 0,77 (95% CI: 0,66–0,89) przy porównaniu grupy o najwyższym spożyciu z grupą o najniższym spożyciu oliwy z oliwek. Badanie PREDIMED, włączone do jednej z metaanaliz i dostarczające uczestnikom oliwę extra virgin, wykazało największe zmniejszenie ryzyka, co sugeruje, że kluczowe znaczenie odgrywają bioaktywne związki w niej zawarte; 

• Rak przełyku. Stwierdzono odwrotny związek ze wskaźnikiem RR = 0,47 (95% CI: 0,24–0,93);

• Rak trzustki. Zaobserwowano odwrotny związek ze wskaźnikiem RR = 0,58 (95% CI: 0,35–0,97);

• Nowotwory dróg moczowych. Analiza ogólna wykazała istotny związek ochronny (RR = 0,46; 95% CI: 0,29–0,72). Szczególnie dotyczyło to raka pęcherza (RR = 0,47) i nowotworów dróg moczowych (jakikolwiek typ) (RR = 0,29);

• Działanie polifenoli takich jak hydroksytyrozol, tyrozol, oleuropeina i oleokantal wykazały w badaniach in vitro działanie antyproliferacyjne przeciwko komórkom rakowym pęcherza moczowego. Oleokantal również hamuje wzrost i przerzuty w ludzkim raku wątrobowokomórkowym; 

• Wpływ oliwy z oliwek extra virgin i związków polifenolowych ma także epigenetyczne mechanizmy. Oliwa może wpływać na metylację DNA i modyfikacje histonów, co z kolei wpływa na ekspresję genów zaangażowanych w rozwój nowotworów to ryzyko zmniejszając.  

Pomimo dowodów dobrej jakości nadal istnieje potrzeba przeprowadzenia większej liczby zakrojonych na szeroką skalę, długoterminowych, randomizowanych badań klinicznych, aby dokładniej ocenić specyficzną rolę oliwy z oliwek i jej składników w zapobieganiu nowotworów. 

Jasmine F. Millman, Shiki Okamoto , Taiki Teruya, Tsugumi Uema, Shinya Ikematsu, Michio Shimabukuro, and Hiroaki Masuzaki. Extra-virgin olive oil and the gut-brain axis: influence on gut microbiota, mucosal immunity, and cardiometabolic and cognitive health

Marta Farràs, Laura Martinez-Gili, Kevin Portune, Sara Arranz, Gary Frost, Mireia Tondo and Francisco Blanco-Vaca. Modulation of the Gut Microbiota by Olive Oil Phenolic Compounds: Implications for Lipid Metabolism, Immune System, and Obesity

Memmola, R.; Petrillo, A.Di Lorenzo, S.; Altuna, S.C.; Habeeb, B.S.; Soggiu, A.; Bonizzi, L.; Garrone, O.; Ghidini, M. Correlation between Olive Oil Intake and Gut Microbiota in Colorectal Cancer Prevention. Nutrients 2022, 14, 3749. https://doi.org/10.3390/nu14183749 

Santa-María, C.López-Enríquez, S.; Montserrat-de la Paz, S.; Geniz, I.; Reyes-Quiroz, M.E.;

Moreno, M.; Palomares, F.; Sobrino, F.; Alba, G. Update on Anti-Inflammatory Molecular Mechanisms Induced by Oleic Acid. Nutrients 2023, 15, 224. https://doi.org/10.3390/nu15010224 

Velotti, F.; Bernini, R. Hydroxytyrosol Interference with Inflammaging via Modulation of Inflammation and Autophagy. Nutrients 2023, 15, 1774. https://doi.org/10.3390/nu15071774 

Ruggeri, R.M.; Barbalace, M.C.; Croce, L.; Malaguti, M.; Campennì, A.; Rotondi, M.; Cannavò, S.; Hrelia, S. Autoimmune Thyroid Disorders: The Mediterranean Diet as a Protective Choice. Nutrients 2023,15, 3953. https://doi.org/10.3390/nu15183953 

Naria Sealy, Susan E. Hankinson and Serena C. Houghton. Olive oil and risk of breast cancer: a systematic review and dose–response meta-analysis of observational studies 

Christos Markellos, Maria-Eleni Ourailidou, Maria Gavriatopoulou, Panagiotis Halvatsiotis, Theodoros N. SergentanisID 1‡, Theodora Psaltopoulou. Olive oil intake and cancer risk: A systematic review and meta-analysis

FUNKCJE POZNAWCZE

Na podstawie dostarczonych źródeł, oliwa z oliwek i jej składniki fenolowe takie jak hydroksytyrozol, oleokantal, oleaceina i oleuropeina, wykazują potencjalne korzystne działanie na funkcje poznawcze, głównie w kontekście chorób neurodegeneracyjnych. Wpływ poszczególnych składników oliwy z oliwek:

Hydroksytyrozol:

• Skutecznie chroni komórki dopaminergiczne przed cytotoksycznością indukowaną przez dopaminę i 6-hydroksydopaminę, która jest związana z patologią choroby Parkinsona;
• Przywraca prawidłowe sygnalizowanie insuliny w astrocytarnym modelu choroby Alzheimera;
• Poprawia funkcję mitochondriów i redukuje stres oksydacyjny w mózgu, co zostało zaobserwowane w badaniach na myszach;
• Zapobiega agregacji beta-amyloidu (Aβ) i stresowi oksydacyjnemu, dwóm cechom choroby Alzheimera. Redukuje także uszkodzenia oksydacyjne indukowane przez oligomery Aβ w komórkach neuroblastoma LAN5;
• Działa jako zmiatacz reaktywnych form tlenu, chroniąc komórki nerwowe przed toksycznością indukowaną przez Aβ, co wiąże się z sygnalizacją NF-κB; 
• Wykazuje neuroprotekcyjne działanie przeciwko uszkodzeniom oksydacyjnym w komórkach PC12.

Oleokantal:

• Ciekawostka: uczucie pieczenia w gardle podczas degustacji oliwy o wysokiej zawartości polifenoli jest związane z oleokantalem i aktywacją receptora TRPA11; 
• Istnieją wstępne dowody przedkliniczne potwierdzające jego właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne;
• Uważa się, że poprawia klirens beta-amyloidu (Aβ), potencjalny mechanizm neuroprotekcyjny przeciwko chorobie Alzheimera, co wykazano w badaniach in vitro i in vivo. Zmniejsza toksyczność oligomerów Aβ na astrocyty i komórki neuronalne; 
• Może chronić przed patologicznymi cechami charakterystycznymi choroby Alzheimera, takimi jak akumulacja peptydu Aβ w płytkach amyloidowych i nieprawidłowe odkładanie białka tau w splątkach neurofibrylarnych;
• Hamuje fibrylację tau poprzez reakcję z grupami aminowymi białka tau. Dwie grupy aldehydowe oleokantalu są kluczowe dla tych reakcji; 
• Poprawia parametry metaboliczne i behawioralne w mysim modelu choroby Alzheimera, w tym lęk i zaburzenia snu. 

Oleaceina:

• Wykazuje działanie anty-amyloidogeniczne, interferując z agregacją α-Synukleiny (α-Syn), stabilizując monomery i hamując wzrost toksycznych oligomerów w komórkach SH-SY5Y3; 
• Zmniejsza cytotoksyczność agregatów α-Syn poprzez zapobieganie ich wiązaniu się z błonami komórkowymi i redukcję uszkodzeń oksydacyjnych; 
• Podawanie oleaceiny skutkowało zmniejszonym odkładaniem płytek Aβ, mniejszą liczbą toksycznych oligomerów Aβ, znacznym zmniejszeniem paraliżu i zwiększeniem przezywalności. Działanie ochronne obserwowano, gdy oleaceina była podawana przed indukcją ekspresji transgenu Aβ35.

Oleuropeina:

• Chroni przed stresem neuronalnym indukowanym przez nadtlenek wodoru, co wykazano w badaniach in vitro
• Hamuje apoptozę komórek PC12 indukowaną przez 6-hydroksydopaminę;
• Wykazuje działanie antyoksydacyjne i kardioprotekcyjne;
• W badaniach na szczurach z cukrzycą poprawia dysfunkcje poznawcze i zmniejsza neurozapalenie; 
• Może modulować skład i funkcję mikroflory jelitowej, co jest istotne nie tylko dla poprawy cukrzycy, ale potencjalnie także dla innych chorób metabolicznych.
• Wobec przytoczonych badań szczególnie kładzie się nacisk na neuroprotekcyjny wpływ związków zawartych w oliwie z oliwek, jednak mamy również dowody, które potwierdzają korzystny wpływ oliwy z oliwek extra virgin w kontekście ogólnego zdrowia układu nerwowego:
• Ogólna poprawa wskaźników metabolicznych co przekłada się na zdrowie mózgu, jego wolniejsze i bardziej optymalne starzenie; 
• Potencjalnie może przeciwdziałać występowaniu i progresji chorób neurodegeneracyjnych; 
• Poprawiała funkcje poznawcze; 
• Podkręca aktywność synaptyczną, krótkoterminową plastyczność, pamięć i stymuluje BDNF; 
• Redukuje uszkodzenia oksydacyjne w modelu szczurzym choroby Huntingtona indukowanej kwasem 3-nitropropionowym; 
• Ogranicza zaburzenia ruchowe i uszkodzenia neuronów w parkinsonizmie indukowanym przez MPTP; 
• Polifenole zawarte w oliwie z oliwek wykazują działanie przeciwzapalne na mikroglej.

Przedłożone materiały potwierdzają  korzystny wpływ polifenoli na funkcje poznawcze (szczególnie u osób z nadwagą i otyłością) oraz sugerują potencjalne neuromechanizmy na poziomie mózgu, takie jak hamowanie neurozapalenia i wspieranie neurogenezy przez metabolity polifenoli, a także ogólne działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające, które są kluczowe dla zachowania zdrowia układu nerwowego. Dostarczone źródła sugerują również, że polifenole mogą mieć korzystny wpływ na niektóre aspekty zdrowia psychicznego, w tym na objawy depresyjne i ogólne postrzeganie zdrowia psychicznego/witalności, zwłaszcza w populacjach z nadciśnieniem lub nadwagą/otyłością. 

Canheta, A. B. d. S., Santos, A. S. e. A. d. C., Souza, J. D. d., & Silveira, E. A. (2021). Traditional Brazilian diet and extra virgin olive oil reduce symptoms of anxiety and depression in individuals with severe obesity: Randomized clinical trial. Clinical Nutrition, 40, 404-411. 

https://doi.org/10.1016/j.clnu.2020.05.046 

Pino, J., & Farrag Zakaria, Y. (2023). Oleocanthal: A review of the current literature and potential role in inflammation and cancer. Antioxidants, 12, 2112. 

González-Rodríguez, M. Ait Edjoudi, D. Cordero-Barreal, A. Farrag, M. Varela-García, M. Torrijos-Pulpón, C.; Ruiz-Fernández, Capuozzo, M. Ottaiano, A. Lago F. Oleocanthal, an Antioxidant Phenolic Compound in Extra Virgin Olive Oil (EVOO): A Comprehensive Systematic Review of Its Potential in Inflammation and Cancer. Antioxidants 2023, 12, 2112.

Infante, R., Infante, M., Pastore, D., Pacifici, F., Chiereghin, F., Malatesta, G., Donadel, G., Tesauro, M., & Della-Morte, D. (2023). An appraisal of the oleocanthal-rich extra virgin olive oil (EVOO) and its potential anticancer and neuroprotective properties. International Journal of Molecular Sciences, 24, 17323. https://doi.org/10.3390/ijms24241732326...

Alkhalifa, A. E., Al-Ghraiybah, N. F., & Kaddoumi, A. (2024). Extra-virgin olive oil in Alzheimer’s disease: A comprehensive review of cellular, animal, and clinical studies. International Journal of Molecular Sciences, 25, 1914. 

https://doi.org/10.3390/molecules26020273 

https://doi.org/10.3390/ijms25031914 

Pizza, M. G., Martini, D., Ciappellano, A., Del Rio, D., & Brighenti, F. (2022). Extra-virgin olive oil, gut microbiota, metabolic health, and mucosal immunity: Unveiling the molecular links. Nutrition Advances, 1(1). 

Grubić Kezele, T., & Ćurko-Cofek, B. (2022). Neuroprotective panel of olive polyphenols: Mechanisms of action, anti-demyelination, and anti-stroke properties. Nutrients, 14, 4533. 

Kaddoumi, A., Denney, T. S., Jr., Deshpande, G., Robinson, J. L., Beyers, R. J., Redden, D. T., Praticò, D., Kyriakides, T. C., Lu, B., Kirby, A. N., Beck, D. T., & Merner, N. D. (2022). Extra-virgin olive oil enhances the blood–brain barrier function in mild cognitive impairment: A randomized controlled trial. Nutrients, 14, 5102. 

Micheli, L., Bertini, L., Bonato, A., Villanova, N., Caruso, C., Caruso, M., Bernini, R., & Tirone, F. (2023). Role of hydroxytyrosol and oleuropein in the prevention of aging and related disorders: Focus on neurodegeneration, skeletal muscle dysfunction and gut microbiota. Nutrients, 15, 1767. 

ZDROWIE JAMY USTNEJ

Istnieje potencjalny, dwukierunkowy związek między chorobami jamy ustnej a ogólnoustrojowymi chorobami przewlekłymi. Oznacza to, że osoby z chorobami przewlekłymi częściej zmagają się z chorobami jamy ustnej, a choroby jamy ustnej mogą zwiększać ryzyko wystąpienia lub nasilenia chorób przewlekłych. Oliwa z oliwek może być ważnym elementem żywieniowym zachowania zdrowia jamy ustnej, zarówno w kontekście silnego i dobrze udokumentowanego działania protekcyjnego, lecz także co ciekawe - potencjalnie pozytywnego wpływu na zdrowie jamy ustnej. 

W ostatnich dwóch latach pojawiły się dwa duże przeglądy parasolowe, które zidentyfikowały łącznie 28 chorób przewlekłych silnie powiązanych z chorobami jamy ustnej. Wśród nich figurują różne typy raka, cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe, depresja, schorzenia neurodegeneracyjne, choroby reumatyczne, zapalne choroby jelit, zakażenie Helicobacter pyl, otyłość i astma.Powiązania o silnej skali dowodów obejmują głównie choroby przyzębia, są one związane ze zwiększonym ryzykiem wielu schorzeń, w tym: 9 typów raka, 5 typów chorób sercowo-naczyniowych, 3 typów cukrzycy, powikłań ciążowych, krótszej przeżywalności, neurodegeneracji (zaburzenia funkcji poznawczych i demencja - 3 typy), zespołu policystycznych jajników (PCOS), łuszczycy, zmienionych poziomów (MCH) i białka C-reaktywnego (CRP). Utrata zębów korelacyjnie związana jest z zaburzeniami funkcji poznawczych, demencją i rakiem płuc, bezzębie z kolei z rakiem trzustki i otyłością, próchnica zębów z niedoborem żelaza oraz zaburzeniami psychicznymi. Z drugiej strony, niektóre choroby lub stany ogólnoustrojowe są powiązane ze zwiększonym ryzykiem chorób jamy ustnej. 

Nie ulega wątpliwości, iż profilaktyka chorób jamy ustnej jest skuteczna zarówno w zapobieganiu tym chorobom, jak i w poprawie ogólnej jakości życia i prawdopodobnie także i jego długości. Badania nad wpływem leczenia chorób jamy ustnej na stan ogólnoustrojowy są rejonem dalszych badań, są to wyniki głównie umiarkowanej i niskiej jakości, jednak nawet pomimo tych ograniczeń, metryki FSN (fail-safe number) sugerują silną spójność dowodów dla istotnych statystycznie powiązań. 

Dostępne źródła sugerują, że oliwa z oliwek i jej pochodne mogą przynosić bezpośrednie korzyści dla zdrowia jamy ustnej poprzez złożone mechanizmy, szczególnie w chorobach przyzębia. Regularne spożycie oliwy z oliwek wiązało się ze:

• Zmniejszeniem nasilenia i bólu związanego z zapaleniem i suchością błony śluzowej jamy ustnej (znaczna poprawa w kserostomii);
• Poprawą ogólnej higieny jamy ustnej;
• Działaniem przeciwbakteryjnym i antyseptycznym, co może być pomocne w zwalczaniu patogenów i redukcji płytki nazębnej;
• Modulację mikrobioty jamy ustnej, w tym zwiększenie liczebności korzystnych bakterii;
• Bezpośrednią redukcję stanów zapalnych, co jest szczególnie istotne w leczeniu zapalenia dziąseł.

Mechanizmy działania zależą od formy stosowania oliwy z oliwek, jak i jej jakości. Najbardziej obiecujące w efektach, choć należy zwrócić uwagę, iż jest to rejon wymagający dalszej naukowej eksploatacji, jest stosowanie oliwy wysokiej jakości zasobnej w polifenole w formie płukanki do ust (co najmniej 3 minuty). Przy regularnym stosowaniu odnotowano:

• W kontekście zapalenia błony śluzowej jamy ustnej (Oral Mucositis - OM), które jest częstym powikłaniem chemioterapii, oliwa z oliwek może być stosowana jako terapia alternatywna lub uzupełniająca. Badania wykazały, że dzieci z białaczką, które otrzymywały oliwę z oliwek odczuwały znacznie mniejszy ból w porównaniu z grupą kontrolną. Stosowanie oliwy z oliwek w leczeniu zapalenia błon śluzowych uważane za bezpieczne i niedrogie. Uwaga: w badaniu dzieciom zalecono płukanie jamy ustnej roztworem oliwy z oliwek, a następnie jego połknięcie, by zwiększyć kontakt z błoną śluzową jamy ustnej i wspomóc gojenie zmian w jamie ustnej, gardle i przełyku;
• Oliwa z oliwek jest antyseptykiem. Wykazano, że bakterie gram-ujemne są bardziej wrażliwe na oliwę z oliwek niż gram-dodatnie. Badano również jej potencjalne działanie przeciwbakteryjne przeciwko Streptococcus mutans, Lactobacillus rhamnosus i Candida albicans, wykazując wysoką skuteczność mikrobiologiczną. Stosowanie oliwy z oliwek zasobnej w polifenole uszkadza błonę cytoplazmatyczną mikroorganizmów, co prowadzi do zmian w zawartości cytoplazmy, działanie to jednak nie szkodzi ludzkim komórkom, prawdopodobnie dzięki jej unikalnemu składowi, w tym wysokim zdolnościom antyoksydacyjnym;
• Badanie oceniające wpływ spożycia oliwy z oliwek zasobnej w polifenole na mikrobiom jamy ustnej wykazało, że moduluje go w sposób znacząco pozytywny (analizowaną w próbkach śliny), prowadząc do zwiększenia względnej liczebności bakterii z typów Bacteroidota i Bacillota, oba te typy bakterii są kojarzone ze zdrowiem jamy ustnej, co sugeruje efekt prebiotyczny. Spożycie oliwy bogatej w polifenole może również zmniejszać poziom prozapalnej interleukiny IL-1β12, która jest jedną z głównych przyczyn periodontitis (zapalenia przyzębia);
• Badania wskazały na znaczącą poprawę wskaźników krwawienia i zmniejszenia płytki nazębnej przy stosowaniu takich produktów z dodatkiem oliwy z oliwek i w porównaniu z tymi samymi produktami do higieny, ale bez dodatku oliwy. 

Botelho, J., Mascarenhas, P., Viana, J., Proença, L., Orlandi, M., Leira, Y., Chambrone, L., Mendes, J. J., & Machado, V. (2022). An umbrella review of the evidence linking oral health and systemic noncommunicable diseases. Nature Communications. https://doi.org/10.1038/s41467-022-35337-8

Badr, L. K., El Asmar, R., Hakim, S., Saad, R., Merhi, R., Zahreddine, A., & Muwakkit, S. (2023). The efficacy of honey or olive oil on the severity of oralmucositis and pain compared to placebo (standard care) in childrenwith leukemia receiving intensive chemotherapy: A randomized controlled trial (RCT). Journal of Pediatric Nursing, 70, e48–e53

Botelho, J., Marques, V., Usmani, S. L., Tomas, V. P., Saraiva, M. F., Pereira, P. L., Mendes, F. C., Alves, R. J., Vicente, C. S., Magalhães, P. V., Correia, J. P., Leitão, P. R., Carvalho, J. C., Lopes, M. B., Malcata, H. P., Silva, F. S. D., Simões, A. C., Viana, P. M. R. F., Lima, D. N., ... Silva, M. C. S. C. A. (2022). Assessing the methodological quality of meta-analyses and the strength of evidence for the association between oral health and systemic diseases: an umbrella review. Nature Communications, 13(1), 7408. 

Chimbinha, I. da C., Freitas, B. F. de, Martelli, G. M., & Goursand, R. R. (2023). Oral health-related quality of life in children and adolescents: an umbrella review. BMC Public Health, 23(1), 1603. 

Gomes, A. T. P. C., Mendes, K., Correia, M. J., & Rosa, N. (2015). Impact of Polyphenol-Rich Extra Virgin Olive Oil Consumption on Inflammatory and Glycemic Markers, and Gut and Oral Microbiota: A Pilot Study. Biomolecules, 15(3), 338. 

Perez-Jimenez, F., Martinez, L., Portune, K., Arranz, S., Frost, G., Perez-Cano, F. J., & Torres-Fuentes, A. (2020). Extra Virgin Olive Oil Lipids and Polyphenols in the Management of Inflammation and Obesity: Potential Interaction with Gut Microbiota. Nutrients, 12(8), 2200. 

Rusu, L.-C., Nenciu, I., Pirvu, I.-L., Rotaru, A.-L., Vlad, M.-G., Ciobanu, I.-L., Scutariu, M. M., Sfichi, L., Scutariu, R.-C., & Scutariu, C.-G. (2023). Evaluation of Ozonated Olive Oil Efficacy on Daily Indices in Patients with Gingivitis: A Clinical Study. Applied Sciences, 13(3), 1720. 

Zumbo, G., Corridore, D., Sciscione, S., Stamegna, C., Guerra, F., Polimeni, A., & Vozza, I. (2023). Oil Pulling and Polyphenols: Treatment of Gingivitis Patients with ‘Itri Extra-Virgin Olive Oil’. Journal of Clinical Medicine, 12(16), 5256.

OCHRONA PRZED PATOGENAMI (WYSOKA SKUTECZNOŚĆ WOBEC MYKOTOKSYN)

Oliwa z oliwek wykazuje silne działanie antybakteryjne, grzybobójcze, przeciwwirusowe i przeciwpasożytnicze. Zawarte w oliwie związki fenolowe wykazują obiecujące, korzystne działanie szczególnie wobec mykotoksyn, które stanowią ogromne wyzwanie w skażeniu żywności. Należy przy okazji zwrócić uwagę na fakt, iż oliwa z oliwek również paradoksalnie, mimo silnego działania ochronnego, może być ich źródłem, dlatego należy wybierać produkty wysokiej jakości i najlepiej badane na ich zawartość. Polifenole zawarte w oliwie mogą być potężnym narzędziem we wsparciu chorób związanych z pleśnią i narażeniem na mykotoksyny dzięki ich zdolności do:

• Neutralizowania i zwalczania uszkodzeń oksydacyjnych wywołanych przez mykotoksyny; 
• Wspierania naturalnych procesów detoksykacji organizmu, potencjalnie pomagając w eliminacji mykotoksyn; 
• Modulacji odpowiedzi immunologicznej, zwiększając zdolność organizmu do rozpoznawania i obrony przed zagrożeniami związanymi z pleśnią; 
• Wiązania się z mykotoksynami – zapobiegając ich wchłanianiu i ułatwiając ich eliminację z organizmu;
• Wykazywania właściwości przeciwdrobnoustrojowych (inhibicja) – potencjalnie hamujących wzrost pleśni i grzybów. 

Nie ulega wątpliwości, iż jedna łyżka oliwy z oliwek robi dalej wrażenie. 

PRZEPIS NA OLIWĘ SZCZYPIORKOWĄ

Lista składników:

• 50g szczypiorku (najlepiej czosnkowego, jest mniej ostry pod względem goryczy, zawiera mniej wody oraz posiada intensywniejszy zapach i więcej prozdrowotnej, przeciwzapalnej, ultra antyoksydacyjnej allicyny), około 10 łyżek 
• 100 ml oliwy z oliwek 

Sposób wykonania:

W blenderze (lub moździerzu, choć będzie to znacznie bardziej czasochłonne) umieść szczypiorek i oliwę z oliwek marki olini. Miksuj całość na najwyższych obrotach przez około 4 minuty, robiąc kilkusekundowe przerwy. Rozdrobnienie jest kluczowe, ponieważ w ten sposób uszkadzasz matryce polifenolowe i zwiększasz biodostępność tych związków. To, co masz teraz to emulsja szczypiorkowa. Możesz przestać na tym etapie i używać jej do gotowych posiłków, jest to najbardziej odżywcza wersja niniejszego przepisu. Emulsję przelej do szklanego naczynia i trzymaj w lodówce, możesz przechowywać ją do 7-10 dni, jeśli użyjesz oliwy wysoko polifenolowej, nawet do 14 dni. Jeśli zależy Ci jednak na klarownej i bardziej trwałej wersji, ale chcesz, by produkt był jak najbardziej aromatyczny i cechował się wysoki walorami prozdrowotnymi - odstaw oliwę (zmiksowany szczypiorek z oliwą, emulsja szczypiorkowa) do maceracji na całą noc do lodówki. Po tym czasie frakcja olejowa powinna rozdzielić się od frakcji wytłoków, zlej ostrożnie olej. Reszki przesącz przez gazę. Taką oliwę możesz trzymać w lodówce nawet do 3 miesięcy, choć warto zużyć ją jak najszybciej, jeśli zależy Ci na jak najwyższej wartości odżywczej. W analogiczny sposób możesz wykonać również oliwę z czosnku niedźwiedziego. Smacznego!

Oliwę wykorzystasz wszędzie gdzie standardową oliwę - polecam spożywać ją szczególnie na świeżo (sama w sobie robi już smak - jako dressing, wykończenie posiłku - np. kanapek), ale jest też wspaniałym wyborem do dań smażonych jak sadzonych jaj, czy oliwa aromatyzująca do garnkowych, lekkich posiłków (np. kaszotto). Do też wspaniały, ultra odżywczy i niebanalny prezent dla bliskich!

W dniach 19-26.05 trwa promocja na doskonałej jakości oliwy marki Olini (wersję wysoko polifenolową oraz włoską), promocje łączą się dodatkowo z kodem SZALKOWSKAEWA.