KWAS GLA W ZDROWIU HORMONALNYM KOBIET | OLINI OLEJ Z WIESIOŁKA, OLEJ Z OGÓRECZNIKA I OLEJ Z ROKITNIKA

KWAS GAMMALINOLENOWY: NUDNE WPROWADZENIE

            Kwas dihomo-γ-linolenowy (DGLA) jest wielonienasyconym kwasem tłuszczowym (PUFA), który występuje w niewielkich ilościach u ssaków, jest on w ostatnim czasie obiektem szczególnych zainteresowań, ponieważ może być znaczącym markerem różnicującym tkanki metabolicznie zdrowe od zapalnych, i to na wczesnym etapie. Prekursorem dla DGLA, jest kwas γ-linolenowy (GLA), źródłem GLA są głównie oleje z nasion jak na przykład olej z ogórecznika lekarskiego (około 18–26% wagowo GLA), olej z czarnej porzeczki Ribes nigrum (8–20%), olej z wiesiołka Oenothera biennis (7–10%) oraz częściowo olej z rokitnika (do 5%).

Podobnie jak kwas arachidonowy, DGLA znajduje się w błonie komórkowej i jest uwalniany przez fosfolipazę A2, jest to o tyle istotne, iż potencjalnie spożycie kwasów GLA jest związane z korzystnym wpływem na większość poznanych szlaków metabolicznych, ze szczególnym uwzględnieniem tych związanych z zapaleniem. Korzystne efekty DGLA prawdopodobnie wynikają zarówno z właściwości przeciwzapalnych jego pochodnych, jak i samego kwasu GLA i jego zdolności do konkurowania właśnie z kwasem arachidonowym w syntezie prozapalnych mediatorów kwasu arachidonowego. Równowaga między kwasem arachidonowym względem DGLA jest prawdopodobnie, nie tylko ważnym, ale krytycznym czynnikiem wpływającym na procesy zapalne w organizmie. Należy jednak zaznaczyć, że nadal pozostaje wiele nierozstrzygniętych kwestii dotyczących tego w jaki sposób te kwasy tłuszczowe są ostatecznie wykorzystywane w syntezie mediatorów lipidowych, złożonej równowagi ich pro- i przeciwzapalnych ról oraz wpływu innych, dodatkowych czynników, mogących modelować ich końcowe funkcje. Jak zawsze, szerszy kontekst jest kluczowy, jednak badania nie pozostawiają wątpliwości, iż poziomy DGLA w osoczu są bezpośrednio związane z kilkoma markerami zapalnymi, takimi jak białko C-reaktywne o wysokiej czułości i poziomem cytokin zapalnych, w szczególności IL-6, a także, klinicznie, chorobami przewlekłymi i stopniem ich nasilenia. Ponieważ stan zapalny o niskim stopniu nasilenia jest dobrze znanym czynnikiem ryzyka rozwoju chorób przewlekłych, profil wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-6 może służyć jako wczesna matryca rozwoju przyszłych powikłań zdrowotnych. Zauważono tendencyjnie również, iż podaż kwasów GLA i ich efekt zdrowotny jest znacznie bardziej zauważalny u kobiet – wieloukładowo, może być to zdaniem badaczy ściśle związane z gospodarką hormonalną [1, 2, 3, 4, 11, 15, 17, 20, 36, 39, 40, 41, 42, 44, 45, 46].

Potencjalnie kwasy GLA mogą być cennym wsparciem żywieniowym w nadmiernej masie ciała i związanymi z nią powikłań, szczególnie gospodarki węglowodanowej (pozytywne wyniki u kobiet ze stwierdzoną cukrzycą ciążową oraz zespołem PCOS – insulinoopornością, ale głównie leptynoopornością) i powikłaniami z tym związanymi (retinopatią cukrzycową, nefropatią oraz neuropatią), chorobach sercowo-naczyniowych (głównie działanie antymiażdżycowe, spadek LDL bez zmian cholesterolu całkowitego oraz trójglicerydów oraz przeciwzapalne - in vitro GLA osłabiło ekspresję genów prozapalnych w makrofagach, migrację monocytów wywołaną chemokinami, tworzenie się komórek piankowatych makrofagów, proliferację komórek śródbłonka i migrację VSMC, a także poprawiło funkcję mitochondriów ale także potencjalnie bezpośrednio działanie GLA, jak i PGE1 (którego produkcja się nasila na skutek GLA) wykazują silne działanie przeciwmiażdżycowe), niealkoholowym stłuszczeniu wątroby, chorobach zapalnych i autoimmunologicznych jelit (szczególnie powikłaniach celiakii – choroby trzewnej, nowotworach jelita grubego oraz chorobach układu oddechowego (głównie astmy). Silna klasa dowodów dotyczy reumatoidalnego zapalenia stawów (bezpośrednie działanie przeciwzapalne i antyproliferacyjne na synowiocyty, których agresywna proliferacja jest cechą charakterystyczną RZS, prowadzącą do tworzenia łuszczki, a także degradacji chrząstki i kości w stawach maziowych, suplementacja powyżej 100mg GLA dziennie hamowała również ekspresję kolagenazy i uwalnianie metaloproteinazy macierzy-1 w synowiocytach w warunkach zapalnych), chorób skóry (szczególnie atopowego zapalenia skóry [1]) oraz dysfunkcjach kobiecego układu rozrodczego. Wpływ kwasów GLA nie jest jeszcze dobrze poznany w środowisku mikrobiotycznym, ale przypuszcza się, iż jest to jeden z najistotniejszych modulatorów, szczególnie oleje pełne, zimnotłoczone, których prebiotyczny wpływ został wielokrotnie poparty badaniami [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 14, 15, 19, 21, 28, 29, 34, 35, 36, 39, 42, 43, 44, 46]. Zdaniem badaczy kwasy GLA mogą potencjalnie optymalizować proces starzenia, nie tylko poprzez regulację mediacji zapalnej, wpływ na parametry metaboliczne oraz skład masy ciała, ale także działanie epigenetyczne, w tym wciąż nieznany wpływ na środowisko jelitowe. Jednym z ostatnich, ważniejszych odkryć jest również kluczowa obecność kwasów GLA w mleku matki w celu prawidłowego rozwoju dziecka [20]. Dzisiaj pochylimy się głównie nad wpływem olejów zawierających kwasy GLA na zdrowie, głównie hormonalne, kobiet.  

Zanim jednak to zrobię, przypomnijmy na co warto zwrócić uwagę, jeśli pragniesz korzystać z właściwości kwasów GLA w swojej diecie:

• Korzystny wpływ na zdrowie hormonalne kobiet wykazują nie tylko kwasy GLA, wyniki są najbardziej obiecujące w stosowaniu olejów pełnych, zawierających substancje dodatkowe, które znajdują się przede wszystkim w olejach nieoczyszczonych (szczególnie metody rzemieślnicze), wybieraj zatem oleje nieoczyszczone o deklarowanej zawartości kwasów GLA;

• Olej musi być świeży, z krótkim terminem przydatności do spożycia, wpływa to krytycznie na obecność i aktywność kwasów tłuszczowych oraz zmniejsza ryzyko szkodliwych metabolitów, wynikających chociażby z reakcji utleniania (jełczenia tłuszczu);

• Kontrola nad pełnym łańcuchem produkcja-klient (olej należy chronić nie tylko w procesie produkcji, ale też podczas transportu i przechowywania);

• Najlepiej by olej posiadał standaryzację lub dokładną zawartość przeliczeniową kwasów tłuszczowych.  Najbogatsze źródła GLA to olej z czarnej porzeczki, olej ogórecznika (Olini to 22,98g GLA/100g) oraz olej z wiesiołka (Olini to 9,28 g czystego GLA/ 100g). Warto również zwrócić uwagę na olej z rokitnika, który co prawda nie obfituje aż tak w kwasy GLA, ale zawiera cenne karotenoidy, sterole, tokoferole i kwas palmitooleinowy, odnajdując zastosowanie lecznicze i terapeutyczne w zdrowiu kobiet. Producent oprócz jasnej komunikacji, również gwarantuje powyższe, więc czy warto, myślę, że znamy już wszyscy odpowiedź. Warto, z kodem OMEGA będzie taniej. Jak już jesteśmy przy kwasach GLA w olejach roślinnych to bądźmy szczerzy – wartości, które podałam na początku artykułu są z kosmosu i mają niewiele wspólnego z końcową zawartością w gotowym produkcie, jest to składnik krytycznie wrażliwy na zmiany klimatyczne, uprawowe, pozbiorowe, czy związane z przetwórstwem, a następnie dystrybucją. Jest to jedna z najwyższych wartości z którymi się spotkałam w gotowym produkcie i tylko ścisła kontrola jakości oleju i strategie mające ją chronić pozwalają czerpać z korzyści kwasów GLA.

 

GLA A PROSTAGLANDYNY

Prostaglandyny odgrywają różnorodną i ważną rolę w wielu procesach fizjologicznych i patologicznych, kwas GLA bezpośrednio modyfikuje ich funkcje oraz najważniejsze – jest jednym z najistotniejszych prekursorów, większość przypisywanych mu właściwości jest ściśle związanych właśnie z aktywnością prostaglandyn.

• Synteza i prekursory: kwas gamma-linolenowy (GLA), obecny między innymi w oleju z wiesiołka dwuletniego jest prekursorem w syntezie eikozanoidów, w tym prostaglandyn, GLA jest również przekształcany do kwasu dihomo-gamma-linolenowego (DGLA), który następnie może być przekształcony bezpośrednio do prostaglandyny E1 (PGE1) o działaniu przeciwzapalnym;

• Rola w procesach zapalnych: prostaglandyny modelują reakcje zapalne, należy jednak zaznaczyć, iż znaczenie ma określony rodzaj prostaglandyn, gdyż mają one odmienne działanie, na przykład, prostaglandyna E2 (PGE2) jest często związana z nasilonym stanem zapalnym i chorobami na tle immunologicznym. Prostaglandyny zatem odgrywają kluczową rolę w procesach zapalnych i bólowych;

• Wpływ na układ rozrodczy: prostaglandyny mają znaczenie w różnych etapach układu rozrodczego kobiety, takich jak cykl miesiączkowy, ciąża i menopauza;

• PGE1 wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych, działanie przeciwzakrzepowe, przeciwpłytkowe, przeciwzapalne, antyproliferacyjne oraz aktywację limfocytów T2. Ma to szczególne znaczenie w endometriozie, zespole bolesnego miesiączkowania, bólu trzewnym, objawach menopauzalnych, czy ciąży. Hamuje również fosfolipazę A2 i proliferację komórek - w jednym z artykułów wspomniano, że GLA hamuje na poziomie komórkowym prostaglandynę E2, która zatrzymuje syntezę tlenku azotu, a to prowadzi do stymulacji reakcji typu 2 i produkcji przeciwciał;

• Prostaglandyny serii E skutecznie rozwierają i przygotowują szyjkę macicy, a mizoprostol jest syntetyczną prostaglandyną E1 stosowaną w powyższym celu;

• Potencjalne działanie przeciwnowotworowe: prostaglandyny mogą odgrywać rolę w rozwoju nowotworów. Badania na liniach komórkowych glejaka wykazały, że kwas gamma-linolenowy (GLA) może wpływać na migrację, proliferację i apoptozę komórek nowotworowych, co może być związane z jego wpływem na szlaki prostaglandyn [22] . Prostaglandyna E2 (PGE2) indukuje ekspresję COX-2 poprzez szlaki sygnałowe EP2 i EP4 w komórkach raka okrężnicy. Szlak prostanoidowy zawiera potencjalne markery prognostyczne dla glejaka [23]. Hamowanie migrację komórek czerniaka jest niezwykle skuteczne poprzez zmniejszenie ekspresji COX-2, PGE2 i receptorów PGE224, pozytywne obserwacje dotyczą również kwasów GLA jako wsparcia żywieniowego w nowotworach piersi [35];

• Receptory prostanoidowe: prostaglandyny działają poprzez specyficzne receptory prostanoidowe.

Ponadto, kwas GLA (dawki terapeutyczne, olej z wiesiołka 5 lub 10g/kg mc)  wykazuje modulacyjny wpływ na podstawowe wykładniki zdrowia metabolicznego, kluczowe dla zdrowia reprodukcyjnego kobiety, jak:

• Obserwowana redukcja przyrostu masy ciała w porównaniu z otyłą grupą kontrolną. Otyłość jest uważana za główną przyczynę nierównowagi estrogenu/progesteronu i niskiej oraz nieprawidłowej produkcji LH i FSH przez przysadkę. Ponadto, insulina stymuluje powstawanie estradiolu w hodowanych ludzkich komórkach ziarnistych. Wobec powyższych dowodów, kobiety otyłe zwykle cierpią na hiperleptynemię, hiperandrogenemię, wzmocnioną aromatyzację androgenów do estrogenów w tkankach obwodowych, zmienione wydzielanie gonadotropiny, zmniejszone wiązanie globuliny płciowej i zmienioną neuroregulację osi podwzgórze-przysadka-gonady. Co więcej, wysokie poziomy krążących androgenów są cechami wspólnymi u kobiet otyłych, jeśli występuje brak miesiączki. U kobiet cierpiących na otyłość stwierdzono również wysoki poziom prolaktyny, wysokie poziomy tego hormonu w surowicy są powiązane z insulinoopornością i zwiększonym wskaźnikiem HOMA-IR zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. PRL wydaje się wpływać na funkcję jajników, a długotrwała hiperprolaktynemia jest znana z tego, że zakłóca oś podwzgórzowo-przysadkową i sprzyja cyklom bezowulacyjnym, wobec czego każda efektywna redukcja masy ciała sprzyja potencjalnie poprawie płodności;

• Procentowa zmiana składu masy ciała i wskaźnika tkanki tłuszczowej – suplementacja w sposób istotny zmniejszyła wskaźnik tkanki tłuszczowej  oraz co najistotniejsze – zmniejszyła jej prozapalną aktywność. Zauważalna poprawa gęstości tkanki kostnej (kluczowa dla zdrowia kobiety, prewencja osteopenii i osteoporozy);

• W zależności od dawki GLA odnotowano poprawę poziomu insuliny na czczo i wskaźnika HOMA-IR w porównaniu z grupą otyłych osobników kontrolnych. Ponadto, odnotowano obniżenie stężenia adipokin, leptyny i wskaźników zapalnych, TNF-a i IL1b;

• Olej z wiesiołka i ogórecznika w równym stopniu zmniejszył wysoki poziom trójglicerydów w surowicy bez wpływu na inne parametry. W innych, poniżej przywoływanych badaniach zauważono tendencje odwrotne: brak wpływu na poziom trójglicerydów, ale znaczące działanie depresyjne na lipoproteinę LDL, związaną ściśle z powyższonym ryzykiem sercowo-naczyniowym. 

  Spadek ekspresji adiponektyny wpływa bezpośrednio korzystnie na modulację rozrodczości. Wykazano, że adiponektyna hamuje uwalnianie LH i GnRH reprezentujących jej domniemane działanie w regulacji osi podwzgórzowo-przysadkowo-gonadalnej. Wzrosty poziomu adiponektyny w surowicy obserwowano u kobiet leczonych ludzką gonadotropiną kosmówkową podczas zapłodnienia in vitro;

• Ekspresja leptyny, receptorów leptyny w tkance tłuszczowej leptyny i długiej izoformy receptorów leptyny w tkance tłuszczowej uległa zauważalnej poprawie i jest to jedna z najważniejszych i najsilniejszych obserwacji. Badania wskazują, że wysoki poziom leptyny w jajnikach może utrudniać postęp dominujących pęcherzyków i dojrzewanie oocytów i leptyna wydaje się działać antagonistycznie na stymulację komórek jajowych;

• Suplementacja w równym stopniu i istotnie zmniejszyła również średnice adipocytów, w związku z powyższymi, suplementacja kwasów GLA, przy zachowanym deficycie kalorycznym, potencjalnie może wspomagać i optymalizować proces redukcyjny oraz potencjalnie wspomagać płodność;

• W dawkach terapeutycznych zauważalny wzrost LH, FSH oraz progesteronu względem otyłych grup kontrolnych. Obserwacje spójne z obserwacjami względem pacjentem z PCOS (normalizacja długości cykli), niezauważalne w przypadku pacjentek bez otyłości i bez PCOS;

• Regularne spożycie oleju z wiesiołka wykazało wyraźną poprawę w obrębie budowy strukturalnej jajników i komórek tekalnych, brak torbieli, wykryto wiele licznych pęcherzyków pierwotnych i pęcherzyków wtórnych. Kora jajników od otyłych szczurów leczonych olejem wiesiołkowym (10 g/kg) wykazała od łagodnej do umiarkowanej poprawy, resztkowe przekrwione naczynia, pęcherzyki wtórne i rozproszone pęcherzyki atretyczne. Zmniejszona została również ilość włóknistych tkanek w jajnikach;

• Dane kliniczne podkreśliły również bezpośredni związek między poziomem krążącej wisfatyny a otyłością trzewną, która jest najbardziej niebezpiecznym typem otyłości. Otyłe szczury wykazywały zwiększoną ekspresję wisfatyny w tkance tłuszczowej i większe stężenie cytokin zapalnych w surowicy, wprowadzenie oleju wiesiołkowego w sposób bardzo zauważalny wiązało się z mniejszą ekspresją wisfatyny i niskim poziomem w surowicy cytokin zapalnych, jednak wymaga to dalszych badań;

• Metabolity GLA mogą działać jako ligandy dla receptorów aktywowanych proliferatorami peroksysomów delta (PPARδ). Aktywacja PPARδ jest związana z metabolizmem kwasów tłuszczowych i glukozy, co ma bezpośredni wpływ na sposób, w jaki organizm przetwarza składniki odżywcze i pozyskuje energię. Badania in vitro wykazały, że kwasy tłuszczowe pochodzące z GLA mogą indukować β-oksydację kwasów tłuszczowych, co jest kluczowym procesem w wykorzystaniu tłuszczów jako źródła energii [5], oprócz działania przeciwzapalnego, ten mechanizm działania może być bardzo przydatny w neuroprotekcji i nadpobudliwości nerwowej;

• Zarówno GLA, jak i jego metabolity (np. DGLA), mogą być wbudowywane w fosfolipidowe frakcje błon komórkowych. Skład kwasów tłuszczowych w błonach komórkowych ma wpływ na ich płynność i funkcję, co jest istotne dla prawidłowego odżywienia i komunikacji komórkowej [18];

• GLA wpływa na odżywienie organizmu poprzez uczestnictwo w syntezie ważnych regulatorów (eikozanoidów), budowę błon komórkowych, modulację profilu lipidowego oraz wpływ na szlaki metaboliczne związane z wykorzystaniem tłuszczów i glukozy. Chociaż dokładne mechanizmy i zakres działania GLA nadal są przedmiotem badań, dostępne informacje sugerują, że odgrywa on istotną rolę w utrzymaniu zdrowia metabolicznego i ogólnego stanu odżywienia [9, 11, 13, 18, 19, 20, 26, 31, 33, 38, 40, 44, 46];

• Wpływ kwasów GLA na parametry metaboliczne i modelacja neurohormonalna jest zauważalnie skuteczniejsza u kobiet. Może być to ważne ogniwo w celu poprawy i zachowania płodności płci żeńskiej.

 

A co z cyklem miesiączkowym (długość i obfitość krwawień)?

 

• Na podstawie dostarczonych źródeł kwas GLA nie ma bezpośredniego wpływu na długość cyklu menstruacyjnego u zdrowych kobiet. Możliwa jest normalizacja cyklu zaburzonego, szczególnie w zespole PCOS i złożonym wpływie GLA na syntezę eikozanoidów i potencjalnej modulacji cyklu menstruacyjnego u kobiet z tym zaburzeniem [25, 47]. Istnieją również dowody, iż regularne spożycie oleju z wiesiołka może skracać i łagodzić krwawienia kobiet z endometriozą [1, 2, 3, 4]. Podsumowując, GLA może mieć wpływ na regulację cykli hormonalnych głównie w warunkach obecnych zaburzeń;

• Aktualnie dostępne źródła nie dostarczają również wystarczających danych, by ocenić, czy i jak suplementacja GLA wpływa na obfitość krwawienia miesiączkowego. Potrzebne są w tym rewirze kolejne badania;

• Udokumentowano pozytywny wpływ kwasów GLA na łagodzenie dolegliwości nasilonego napięcia przedmiesiączkowego [27, 29].

PMS A KWAS GAMMALINOLENOWY

Na podstawie źródeł kwas gamma-linolenowy (GLA) jest uważany za składnik, który może wpływać na zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) poprzez łagodzenie jego objawów.  

• U pacjentek przyjmujących GLA nastąpił wzrost poziomu GLA i kwasu dihomo-gamma-linolenowego w fosfolipidach osocza, a także liniowa poprawa nasilenia i czasu trwania PMS (objawów fizycznych, psychicznych i społecznych) oraz drażliwości w porównaniu z grupą placebo (P < 0.05) [27, 29];

• Randomizowane, podwójnie ślepe, kontrolowane placebo badanie kliniczne pokazało, że po 8 tygodniach interwencji w grupie otrzymującej 1000 mg oleju z wiesiołka dziennie, doszło do znaczącego zmniejszenia (P<0,01) w punktacji psychologicznej. Oznaczało to złagodzenie objawów depresyjnego nastroju, lęku, drażliwości i wyczerpania psychicznego [27];

• Inne randomizowane badanie kontrolowane placebo, również wspomniane w powyższym artykule [29], oceniało wpływ oleju z wiesiołka na 80 kobiet z PMS. Pacjentki otrzymywały 1,5 g oleju z wiesiołka lub placebo przez trzy miesiące. W grupie przyjmującej olej z wiesiołka zaobserwowano znaczące zmniejszenie nasilenia objawów PMS po interwencji, czego nie stwierdzono w grupie placebo Wyniki wskazywały na spadek średnich wyników nasilenia objawów PMS z 53,2 ± 14,31 do 33,62 ± 16,94 po trzech miesiącach stosowania oleju z wiesiołka, podczas gdy w grupie placebo wartości te wynosiły 53,38 ± 13,93 i 50,27 ± 16,94;

• Metaanaliza dotycząca oleju z wiesiołka w PMS wykazała bezpieczeństwo stosowania oleju z wiesiołka w dawkach od 3 do 6 g dziennie u kobiet z PMS [30].

SUCHOŚĆ POCHWY A KWAS GAMMALINOLENOWY

Istnieją informacje w dostarczonych źródłach dotyczące potencjalnego pozytywnego wpływu GLA (kwasu gamma-linolenowego) na suchość pochwy.

• W jednym z przedstawionych źródeł [43] uwzględniono badanie, w którym uczestniczki spożywały kapsułki z olejem z rokitnika zwyczajnego. Po 12 tygodniach zaobserwowano redukcję problemów związanych z suchością pochwy u osób przyjmujących suplement, co oceniano za pomocą kwestionariusza mierzącego poziom satysfakcj. Wyniki wskazują na statystycznie istotną poprawę w zakresie suchości pochwy w grupie rokitnikowej (p = 0.008), w porównaniu z grupą placebo (p = 0.330), gdzie nie zaobserwowano istotnej zmiany;

• Badało także wpływ oleju z rokitnika na indeks zdrowia pochwy, pH i wilgotność błony śluzowej pochwy u kobiet po menopauzie. Wyniki wskazują na istotną różnicę w zmianie integralności nabłonka pochwy między grupą przyjmującą olej z rokitnika a grupą placebo (P = 0.02) [40];

• Zarówno olej z wiesiołka, jak i rokitnika poprawia nawilżenie śluzówek, w tym pochwy, nawet do 42% w zespole suchości (zespół Sjogrena) [44];

• Składowe oleju z wiesiołka, ogórecznika i rokitnika mogą zmniejszać ryzyko i łagodzić przebieg infekcji intymnych u kobiet [37, 42].

 

MASTALGIA (BÓL PIERSI) A KWAS GAMMALINOLENOWY

Kwas gamma-linolenowy (GLA), często dostarczany w postaci oleju z wiesiołka dwuletniego jest w sposób znaczący powiązany z mastalgią, czyli bólem piersi, szczególnie o charakterze cyklicznym.

• Cykliczna mastalgia jest jednym z objawów PMS, gdzie wykazano wielokrotnie dobrze udokumentowanymi metodami, iż spożycie kwasów GLA te objawy zmniejsza [27, 29, 13, 16];

• Jedno otwarte, nierandomizowane badanie porównawcze nie wykazało znaczących różnic między grupą pacjentek otrzymujących 100 mg danazolu a grupą otrzymującą 500 mg oleju z wiesiołka dwa razy dziennie przez trzy miesiące w zakresie zmniejszenia bólu piersi. Należy zwrócić uwagę, iż odnotowano mniej działań niepożądanych w grupie oleju wiesiołkowego (12%) w porównaniu z grupą danazolu (32%) [34];

• Inne badanie kliniczne z pojedynczo ślepą próbą na 61 kobietach z cykliczną mastalgią wykazało porównywalną skuteczność 3 g dziennie oleju z wiesiołka i 600 mg dziennie witaminy E w zmniejszaniu bólu piersi [38, 27, 29];

• W wieloośrodkowym badaniu z podwójnie ślepą próbą kontrolowanym placebo, obejmującym 555 kobiet z umiarkowaną do silnej mastalgią, nie stwierdzono znaczących różnic między grupami otrzymującymi kwas gamma-linolenowy z antyoksydantami, sam GLA, same antyoksydanty, a placebo w zakresie poprawy bólu piersi po czterech cyklach menstruacyjnych. Jednakże, w fazie otwartej badania, u wszystkich grup zaobserwowano poprawę [8, 11, 13];

• Porównanie miejscowych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) z 1 g dziennie oleju z wiesiołka wykazało podobną skuteczność w łagodzeniu mastalgii [9, 11, 13, 14, 17, 33, 39];

• Na podstawie 10 badań klinicznych, 7 z nich wykazało przewagę oleju z wiesiołka nad innymi metodami leczenia w zarządzaniu mastalgią, co sugeruje, że może on być bezpiecznym i skutecznym leczeniem mastalgii u kobiet [27];

• Kolejny artykuł przedstawia wyniki randomizowanego kontrolowanego badania, w którym oceniano skuteczność oleju z wiesiołka (1000 mg dwa razy dziennie), witaminy E (400 mg raz dziennie) i ich kombinacji oraz placebo w leczeniu cyklicznej mastalgii przez sześć miesięcy. Badanie wykazało, że terapia kombinowana EPO i witaminą E była najskuteczniejsza w łagodzeniu bólu piersi, oferując znacząco większą ulgę w porównaniu z placebo oraz pojedynczymi terapiami [11, 15, 27];

• Zarówno sam olej z wiesiołka, jak i sama witamina E wykazały umiarkowaną poprawę w porównaniu z placebo, co sugeruje, że mogą mieć niezależne działanie przeciwbólowe [15, 17, 18].

 

Autorzy sugerują, że terapia kombinowana olejem z wiesiołka i witaminą E może być rozważana jako opcja pierwszego rzutu w leczeniu cyklicznej mastalgii, zwłaszcza gdy monoterapie lub metody zachowawcze nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Już podsumowując, GLA, dostarczany głównie przez olej z wiesiołka dwuletniego, jest szeroko badany i stosowany w leczeniu mastalgii, szczególnie cyklicznej. Wyniki badań są różnorodne, ale wiele z nich sugeruje, że jest skuteczną i bezpieczną opcją leczenia, a połączenie z witaminą E może oferować jeszcze lepsze rezultaty w łagodzeniu bólu piersi związanego z cyklem miesiączkowym.

CIĄŻA A KWAS GAMMALINOLENOWY

Informacje na temat wpływu kwasów GLA (gamma-linolenowego) w trakcie ciąży są ograniczone. Większość dostępnych materiałów koncentruje się na roli GLA w kontekście zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS), menopauzy i mastalgii. Należy zwrócić uwagę, iż jeśli pojawiają się badania dotyczące ciąży, są one związane z jej schyłkowym czasem trwania. Potencjalnie kwas GLA może być ważnym elementem przygotowania do ciąży, ponieważ jest to istotny składnik w procesie neurogenezy oraz w trakcie karmienia piersią jako czynnik poprawiający rozwój psychomotoryczny dziecka.

• Potwierdzone badania dotyczących zastosowania oleju z wiesiołka w celu dojrzewania szyjki macicy i indukcji porodu [32];

• Olej z wiesiołka może stymulować skurcze mięśnia macicy [5, 32];

• Jedno badanie wykazało, że doustne podawanie oleju z wiesiołka zwiększyło punktację Bishopa i dojrzałość szyjki macicy [5];

• Inne badanie sugerowało, że dopochwowe podawanie oleju z wiesiołka może skrócić czas trwania fazy latentnej porodu i mieć pozytywny wpływ na kryteria dojrzałości szyjki macicy [6];

• Prawdopodobne skrócenie czasu porodu [27];

• Jeszcze jedno badanie wykazało pozytywny wpływ dopochwowego stosowania oleju z wiesiołka na kryteria dojrzałości szyjki macicy i zwiększenie punktacji Bishopa, w połączeniu z podjęzykowym mizoprostolem [7].

 

Warto zauważyć, że te badania koncentrują się na końcu ciąży i przygotowaniu do porodu, a nie na wpływie kwasów GLA na cały okres ciąży lub na jej wczesne etapy, gdzie wyższe spożycie kwasów GLA nie jest zalecane oraz powinno być skonsultowane z lekarzem prowadzącym.

ENDOMETRIOZA A KWAS GAMMALINOLENOWY

Wpływ kwasu gamma-linolenowego (GLA) na endometriozę  jest ubogi literaturowo, choć doszukiwany jest w nim ogromny potencjał immunomodelujący, przeciwzapalny i przeciwbólowy. Możemy znaleźć pewne powiązania i informacje dotyczące mechanizmów, które mogą być istotne w kontekście endometriozy.

• GLA działa jako prekursor w syntezie eikozanoidów, w tym prostaglandyn. Endometrioza jest schorzeniem, w którym prostaglandyny odgrywają rolę w procesach zapalnych i bólowych. Artykuł ten wymienia również dismenorrhoea (bolesne miesiączkowanie) jako jeden z objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS), który może być nasilony u kobiet z endometriozą [27];

• W artykułu [12] opisano badanie na myszach z eksperymentalnym autoimmunologicznym zapaleniem mózgu i rdzenia (EAE), które były karmione olejem z ogórecznika (bogatego w GLA). Badanie wykazało, że olej z ogórecznika wpłynął na produkcję cytokiny TGF-β1 przez mononuklearne komórki śledziony oraz na prostaglandyny E2 (PGE2). Endometrioza również wiąże się z zaburzeniami immunologicznymi i procesami zapalnymi, w których cytokiny i prostaglandyny odgrywają znaczącą rolę;

• Kolejny artykuł [4, 6] omawia rolę stanu zapalnego i mechanizmów jego wygaszania. Podkreśla, że prostaglandyna E2 (PGE2) może nasilać stan zapalny i choroby immunologiczne. W kontekście endometriozy, która charakteryzuje się przewlekłym stanem zapalnym, wpływ GLA na produkcję PGE2 i innych eikozanoidów mógłby być istotny, choć ten artykuł nie odnosi się bezpośrednio do endometriozy;

• Zbadano również wpływ oleju z wiesiołka na otyłe samice szczurów z zaburzeniami hormonalnymi i hiperleptynemią. Wyniki wykazały, że olej poprawił regularność cyklu rujowego i miał korzystny wpływ na histopatologię jajników. Chociaż to badanie nie dotyczy endometriozy, zaburzenia hormonalne i otyłość są czynnikami, które mogą być powiązane z endometriozą u niektórych kobiet, a wpływ GLA na te aspekty mógłby być pośrednio istotny [42];

 

Większość źródeł, niestety, nie zawiera bezpośrednich danych dotyczących wpływu kwasów GLA lub oleju z wiesiołka dwuletniego na endometriozę, jest to również związane z tym, że zarówno diagnostyka, jak i patogeneza tej choroby jest trudna i nie do końca w pełni poznana. Niemniej jednak,  dowody naukowe sugerują, że GLA mogą mieć pewien wpływ na objawy i przebieg endometriozy poprzez modulację krytycznych ścieżek, jednak wymaga to dalszych, bezpośrednich badań na populacji kobiet z tym schorzeniem.

 

PCOS A KWAS GAMMA LINOLENOWY

Etiologia PCOS nadal nie jest w pełni poznana, wiadomo jednak, że oprócz zaburzeń płodności, pacjentki znajdują się w grupie wysokiego ryzyka zespołu metabolicznego i związanych z tym dalszych powikłań zdrowotnych. Uważa się, że kwasy tłuszczowe omega-3 odgrywają kluczową rolę w regulacji układu odpornościowego i hormonalnego, ale coraz więcej mówi się również o pozytywnym wpływie kwasów GLA, nie tylko w regulacji układu immunologicznego, a w modelacji kluczowych szklaków metabolicznych, w tym: poprawie wrażliwości tkanek na insulinę, różnicowaniu komórek i nawet ich bezpośrednim wpływie na owulację poprzez m.in. wpływ na syntezę prostaglandyn. Co wiemy:

• Kwas gammalinolenowy w sposób znaczący ogranicza stres oksydacyjny, ma pozytywny wpływ na lipidogram.  Badania wykazują, iż po spożyciu kwasu GLA minimum w ilości 100 mg dziennie zaobserwowano istotne zmniejszenie stężenia lipoproteiny niskiej gęstości LDL, skrajnie aterogenne działanie LDL potwierdzono wieloma badaniami, również w randomizacji mendlowskiej. Nie stwierdzono natomiast istotnego wpływu kwasu gammalinolenowego na stężenie cholesterolu całkowitego, trójglicerydów oraz apolipoproteiny A1 i B;

• Podwyższone stężenie DGLA w osocza zidentyfikowano jako potencjalny biomarker powikłania w postaci insulinooporności w zespole policystycznych jajników;

• Kwas gammalinolenowy może łagodzić hiperleptynemię (leptynooporność) oraz poprawiać i uskuteczniać utrzymanie prawidłowej masy ciała;

• To prekursor w syntezie eikozanoidów (np. prostaglandyn). Prostaglandyny przeciwzapalne pełnią ważną rolę w cyklu rozrodczym kobiety, wpływając na rozszerzenie naczyń krwionośnych, działanie przeciwzakrzepowe i przeciwzapalne, aktywację limfocytów T oraz hamowanie fosfolipazy A2 i proliferację komórek;

• Wpływa wielopoziomowo pozytywnie na strukturę i aktywność jajników;

• Może wpływać pozytywnie na poziom estradiolu, progesteronu, FSH i LH;

• Wsparcie w zmianach trądzikowych o podłożu androgenowym [43].

 

OBJAWY PRZEDMENOPAUZALNE I MENOPAUZA A KWAS GAMMALINOLENOWY

Kwas gamma-linolenowy (GLA) ma silne powiązania z menopauzą i jej objawami.

• GLA, obecny w oleju z wiesiołka dwuletniego oraz potencjalnie w oleju z rokitnika zwyczajnego może mieć korzystny wpływ na zmniejszenie suchości pochwy u kobiet po menopauzie. Badania wskazały na szczególną poprawę suchości pochwy po suplementacji olejem z rokitnika [27, 42, 43, 44];

• Nieprawidłowo niskie poziomy DGLA (metabolitu GLA) mogą charakteryzować stany chorobowe, co potencjalnie może obejmować stany związane z objawami menopauzy, jest to bowiem czas, który często działa indukcyjnie na choroby ostre, jak i przewlekłe oraz ma wyjątkowo niekorzystny wpływ na skład masy ciała [1, 16, 28, 24, 25];

• Badanie dotyczące wpływu złożonego preparatu zawierającego izoflawony i kwas gamma-linolenowy na poziom lipidów i objawy menopauzy u kobiet po wykazały znaczące zmniejszenie stężenia utlenionych LDL w grupie przyjmującej złożony preparat, nawet skuteczniejsze niż monakolina K z czerwonego ryżu [19, 20];

• Zasugerowano korzystny wpływ oleju z wiesiołka na psychologiczne objawy menopauzy, szczególnie złagodzenie objawów depresyjnych i zaburzeń lękowych już przy dawkach 800mg dziennie [27];

• Systematyczny przegląd i metaanaliza dotycząca wpływu oleju z wiesiołka na uderzenia gorąca w okresie menopauzy wykazała znaczące (do 68%) zmniejszenie nasilenia uderzeń gorąca przy stosowaniu oleju z wiesiołka w dawce co najmniej 1000mg dziennie przez okres nie krótszy niż sześć miesięcy [31];

• Zmniejszenie atrofii pochwy przy regularnym spożyciu oleju z rokitnika i ogórecznika [37, 44];

• Podaż kwasów GLA była związana z poprawą nawilżenia i wiskoelastyczności skóry.

 

CHOROBY AUTOIMMUNOLOGICZNE A KWAS GAMMALINOLENOWY

Choroby autoimmunologiczne to grupa schorzeń, w których system odpornościowy organizmu błędnie rozpoznaje własne komórki i tkanki jako obce i zaczyna je atakować, choroby autoimmunologiczne dotykają niemal 10krotnie częściej kobiety.

• Wpływ n-6 PUFA na funkcje komórek odpornościowych i autoimmunizację: dodanie różnych kwasów tłuszczowych n-6 do kultur limfocytów i ich wpływ na proliferację limfocytów indukowaną mitogenami T i B wykazują, że niskie stężenia wzmacniają, a wysokie hamują te funkcje in vitro. Wysokie spożycie kwasu linolowego (LA) tłumi reakcje limfoproliferacyjne ex vivo w badaniach na zwierzętach. Co ciekawe, wysokie spożycie LA w dietach bogatych w LA przyspiesza przebieg choroby u myszy NZB × NZW F1 (model choroby autoimmunologicznej z autoprzeciwciałami), ale wykazuje działanie ochronne w T-komórkowych chorobach autoimmunologicznych. Sugeruje to, że wysokie spożycie LA może mieć rolę prozapalną w pewnych okolicznościach autoimmunologicznych;

• Wpływają bezpośrednio na aktywność makrofagów; 

• Choroby autoimmunologiczne: Oleje bogate w GLA zwiększają długowieczność i opóźniają wystąpienie objawów klinicznych chorób autoimmunologicznych z udziałem autoprzeciwciał u myszy NZB × NZW F1 i MRL/lpr9, wiąże się to ze zwiększeniem IL-2 i IL-4, zwiększonym TGF-β1 oraz obniżonym c-myc i c-ras w śledzionie, a także zmniejszoną produkcją autoprzeciwciał [19].

• Istnieją dowody epidemiologiczne na ochronną rolę n-6 i n-3 PUFA w stwardnieniu rozsianym (uważanym za chorobę zapalną/autoimmunologiczną ośrodkowego układu nerwowego) oraz kwasów tłuszczowych i przeciwutleniaczy w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS);

• Wyższe spożycie kwasów GLA może działać ochronnie w chorobie trzewnej i zmniejszać powikłania z nią związane [];

• AZS opisuje się jako przewlekłą chorobę wypryskową charakteryzującą się przesunięciem odporności alergicznej w kierunku Th2. Chociaż nie jest to klasyczna choroba autoimmunologiczna, mechanizmy autoimmunologiczne mogą odgrywać rolę w jej patogenezie, a wyższe spożycie kwasów GLA poprawiało kondycję skóry i jej odpornośc tkankową od 7.3 do nawet 37% [1,10, 25];

• Wygaszanie stanu zapalnego i tolerancja immunologiczna: Uwzględniony artykuł wspomina o klirensie komórek apoptotycznych, który jest ważny dla wygaszania infekcji i związanego z nią zapalenia. Fagocytoza komórek apoptotycznych prowadzi do nieimmunogennego usuwania uszkodzonych komórek oraz autoantygenów. Proces ten może być usprawniony przez metabolity 12/15-LOX, takie jak lipoksyny. 12/15-lipooksygenaza odgrywa rolę w koordynowaniu usuwania komórek apoptotycznych i utrzymaniu tolerancji immunologicznej, a do jej prawidłowego działania niezbdne są kwasy GLA [4, 15];

• Spożycie olejów bogatych w kwasy GLA może łagodzić objawy Sjogrena, szczególnie dotyczące wysuszenia śluzówek [44];

• W artykule Evening Primrose Oil Enhances Tamoxifen’s Anticancer Activity against Breast Cancer Cells by Inducing Apoptosis, Inhibiting Angiogenesis, and Arresting the Cell Cycle [35], udowodniono, że olej z wiesiołka dwuletniego wzmacnia przeciwnowotworowe działanie tamoksyfenu na komórki raka piersi poprzez indukowanie apoptozy (programowanej śmierci komórek), hamowanie angiogenezy (tworzenia nowych naczyń krwionośnych) i zatrzymanie cyklu komórkowego;

• Kwas GLA bezpośrednio modeluje aktywność IL-17, ta interleukina jest kluczowa w patogenezie chorób zapalnych skóry takich jak AZS, łuszczyca, łojotokowe zapalenie skóry oraz trądzik różowaty;

• Badania na zwierzętach wykazały, że suplementacja diety olejem bogatym w GLA wpłynęła na skład fosfolipidów błon komórkowych neutrofili i ich odpowiedź. Stwierdzono, że GLA został włączony do fosfolipidów neutrofili i zaobserwowano tendencję do hamowania stymulowanej leukotrienem B4 (LTB4) sekrecji, a także progresywnie niższą odpowiedź na superoksyd stymulowany przez FMLP [18];

• GLA wpływa na konwersję wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA) do mediatorów lipidowych, co może mieć znaczenie w kontekście procesów nowotworowych. Ponadto, podkreślono, że wpływ dietetycznych kwasów tłuszczowych na mikrośrodowisko komórkowe powinien być uwzględniany wśród czynników wpływających na limfocyty T i ich profil cytokin, co jest istotne dla odpowiedzi immunologicznej, potencjalnie również przeciwnowotworowej i autoimmunologicznej [12];

• Jak wyżej wspomniano, kwas GLA jest jednym z najważniejszych modulatorów prostaglandyn, ich aktywność jest kluczowa w regulacji chorób autoimmunologicznych.

 

Należy zauważyć, że niektóre z badań przeprowadzono na zwierzętach, a otrzymane wyniki mogą nie w pełni przekładać się na ludzi. Ponadto, skuteczność GLA może zależeć od dawki, czasu trwania suplementacji i jak wielokrotnie podkreślano – indywidualnych cech pacjentki, nie ulega jednak wątpliwości, iż włączenie kwasów GLA jest cennym wsparciem zdrowia i jest związane z poprawą jego jakości, szczególnie kobiet. Dotyczy to zwłaszcza olejów naturalnych, które zawierają kompleks korzystnych składników, wykazując synergistyczne, wzmacniające i stabilizujące działanie. Ich korzystny wpływ na wsparcie i regulację cyklu miesiączkowego, ograniczenie objawów PMS oraz menopauzy, co należy podkreślić, jest poparte liczną i rzetelną literaturą.  W przypadku terapeutycznego działania oleju z wiesiołka i ogórecznika mowa o spożyciu 1000mg, natomiast rokitnika – 550-700mg dziennie. Są to stosunkowo niskie dawki i proste do włączenia nie tylko w formie suplementacji, a funkcjonalnego żywienia. Tak jak napisano wyżej, potencjalnie kwas GLA wywiera znacznie korzystniejszy i mocniejszy efekt w zdrowiu kobiet, w przedstawionych badaniach ich pozytywny wpływ na zdrowie układu nerwowego, oddechowego, sercowo-naczyniowego i immunologicznego był silniejszy w grupie żeńskiej.

 

 

ARTYKUŁ POWSTAŁ WE WSPÓŁPRACY Z MARKĄ OLINI, Z KODEM OMEGA BĘDZIE TANIEJ. NA ZDROWIE!

BIBLIOGRAFIA

1. Jackson K. H., Harris W. S., Belury M. A.: Beneficial effects of linoleic acid on cardiometabolic health: an update. Lipids Health Dis . 2024 Sep 12;23(1):296. doi: 10.1186/s12944-024-02246-2.

2. Szczuko M., Drozd A., Maciejewska D.: Decrease in the Level of Nervonic Acid and Increased Gamma Linolenic Acid in the Plasma of Women with Polycystic Ovary Syndrome after a Three-month Low-glycaemic Index and Caloric Reduction Diet. Open Life Sci . 2019 Jul 10:14:224-236. doi: 10.1515/biol-2019-0026. eCollection 2019 Jan.

3. Laidlaw M., Holub B. J.: Effects of supplementation with fish oil-derived n-3 fatty acids and gamma-linolenic acid on circulating plasma lipids and fatty acid profiles in women. Am J Clin Nutr . 2003 Jan;77(1):37-42. doi: 10.1093/ajcn/77.1.37.

4. Harwood J. L.: Polyunsaturated Fatty Acids: Conversion to Lipid Mediators, Roles in Inflammatory Diseases and Dietary Sources. Int J Mol Sci . 2023 May 16;24(10):8838. doi: 10.3390/ijms24108838.

5. Noguchi M., Shimizu M., Lu. P.: Lactic acid bacteria-derived γ-linolenic acid metabolites are PPARδ ligands that reduce lipid accumulation in human intestinal organoids. J Biol Chem . 2022 Nov;298(11):102534. doi: 10.1016/j.jbc.2022.102534. Epub 2022 Sep 24.

6. Leng G. C., Lee A. J., Fowkes F. G.: Randomized controlled trial of gamma-linolenic acid and eicosapentaenoic acid in peripheral arterial disease. Clin Nutr . 1998 Dec;17(6):265-71. doi: 10.1016/s0261-5614(98)80318-x.

7. Fisher P., Bultel-Ponce V., Guy A.: Straightforward Syntheses of Phytoprostanes and Dihomo-phytoprostanes-Non-enzymatic Metabolites of γ-Linolenic, Dihomo-γ-linolenic and Stearidonic. 24 March 2022 https://doi.org/10.1002/ejoc.202200085

8. Sarparast M., Pourmand E., Hinman J.: Dihydroxy-Metabolites of Dihomo-γ-linolenic Acid Drive Ferroptosis-Mediated Neurodegeneration. ACS Cent Sci . 2023 Mar 16;9(5):870-882. doi: 10.1021/acscentsci.3c00052. eCollection 2023 May 24.

9. Das U. N.: Essential fatty acids and their metabolites could function as endogenous HMG-CoA reductase and ACE enzyme inhibitors, anti-arrhythmic, anti-hypertensive, anti-atherosclerotic, anti-inflammatory, cytoprotective, and cardioprotective molecules. Lipids Health Dis . 2008 Oct 15:7:37. doi: 10.1186/1476-511X-7-37.

10.   Kanda N., Toshihiko H., Hidehisa S.: Nutrition and Atopic Dermatitis. Clin Dermatol . 2022 Mar-Apr;40(2):135-144. doi: 10.1016/j.clindermatol.2021.10.006. Epub 2021 Oct 27

11.   Mustonen A. M., Nieminen P.: Dihomo- γ-Linolenic Acid (20:3n-6)-Metabolism, Derivatives, and Potential Significance in Chronic Inflammation. Int J Mol Sci . 2023 Jan 20;24(3):2116. doi: 10.3390/ijms24032116.

12.   Harbige L. S.: Fatty acids, the immune response, and autoimmunity: a question of n-6 essentiality and the balance between n-6 and n-3. Lipids . 2003 Apr;38(4):323-41. doi: 10.1007/s11745-003-1067-z.

13.   Miyake J. A., Gomes R. N., Colquhoun A.: Gamma-Linolenic acid alters migration, proliferation and apoptosis in human and rat glioblastoma cells. Prostaglandins Other Lipid Mediat . 2020 Oct:150:106452. doi: 10.1016/j.prostaglandins.2020.106452. Epub 2020 May 18.

14.   Ranieri M., Sciuscio M., Cortese A. M.: The use of alpha-lipoic acid (ALA), gamma linolenic acid (GLA) and rehabilitation in the treatment of back pain: effect on health-related quality of life. Int J Immunopathol Pharmacol . 2009 Jul-Sep;22(3 Suppl):45-50. doi: 10.1177/03946320090220S309.

15.   Prado M. B., Adiao K. J.: Ranking Alpha Lipoic Acid and Gamma Linolenic Acid in Terms of Efficacy and Safety in the Management of Adults With Diabetic Peripheral Neuropathy: A Systematic Review and Network Meta-analysis. Can J Diabetes . 2024 Jun;48(4):233-243.e10. doi: 10.1016/j.jcjd.2024.01.007. Epub 2024 Jan 29.

16.   Parhizkar S., Latiff L. A.: Supplementary health benefits of linoleic Acid by improvement of vaginal cornification of ovariectomized rats. Adv Pharm Bull . 2013;3(1):31-6. doi: 10.5681/apb.2013.006. Epub 2013 Feb 7.

17.   Coste T., Pierlovisi M., Leonardi J.: Beneficial effects of gamma linolenic acid supplementation on nerve conduction velocity, Na+, K+ ATPase activity, and membrane fatty acid composition in sciatic nerve of diabetic rats. J Nutr Biochem . 1999 Jul;10(7):411-20. doi: 10.1016/s0955-2863(99)00020-0.

18.   Fletcher M. P., Ziboh V. A.: Effects of dietary supplementation with eicosapentaenoic acid or gamma-linolenic acid on neutrophil phospholipid fatty acid composition and activation responses. Inflammation . 1990 Oct;14(5):585-97. doi: 10.1007/BF00914278.

19.   Gwak J. H., Kim J. Y., Shin D. H.: The Effect of Isoflavone and Gamma-linolenic Acid Supplementation on Serum Lipids and Menopausal Symptoms in Postmenopausal Women. https://doi.org/10.4163/kjn.2010.43.2.123 © 2010 The Korean Nutrition Society

20.   Paredes A., Justo-Mendez R., Jimenez-Blasco D.: γ-Linolenic acid in maternal milk drives cardiac metabolic maturation. Nature . 2023 Jun;618(7964):365-373. doi: 10.1038/s41586-023-06068-7. Epub 2023 May 24.

21.   Thies F., Nebe-von-Caron G., Powell J. R.: Dietary supplementation with gamma-linolenic acid or fish oil decreases T lymphocyte proliferation in healthy older humans. J Nutr . 2001 Jul;131(7):1918-27. doi: 10.1093/jn/131.7.1918.

22.   Glisic M., Kastrati N., Musa J.: Phytoestrogen supplementation and body composition in postmenopausal women: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Maturitas . 2018 Sep:115:74-83. doi: 10.1016/j.maturitas.2018.06.012. Epub 2018 Jun 22.

23.   Jamilian M., Karamali M., Taghizadeh M.: Erratum to: Vitamin D and Evening Primrose Oil Administration Improve Glycemia and Lipid Profiles in Women with Gestational Diabetes. Lipids . 2016 Mar;51(3):357. doi: 10.1007/s11745-016-4138-9.

24.   Sergeant S., Rahbar E., Chilton F. H.: Gamma-linolenic acid, Dihommo-gamma linolenic, Eicosanoids and Inflammatory Processes. Eur J Pharmacol . 2016 Aug 15:785:77-86. doi: 10.1016/j.ejphar.2016.04.020. Epub 2016 Apr 12.

25.   Simon D., Eng P. A., Borelii S.: Gamma-linolenic acid levels correlate with clinical efficacy of evening primrose oil in patients with atopic dermatitis. Adv Ther . 2014 Feb;31(2):180-8. doi: 10.1007/s12325-014-0093-0. Epub 2014 Jan 17.

26.   Torkan S., Shahali S., Rastad H.: Effects of evening primrose oil capsules on the sexual function of reproductive-aged women: A randomized clinical trial study. Sexologies, Volume 31, Issue 4, December 2022, Pages 461-467.

27.   Mahboubi M.: Evening Primrose (Oenothera biennis) Oil in Management of Female Ailments. J Menopausal Med. 2019 Aug 5;25(2):74–82. doi: 10.6118/jmm.18190. 

28.   Heydari P., Azizi F., Khakbazan Z.: Comparing the effects of vaginal and oral evening primrose oil on cervical ripening and labor progress among primiparous women. August 2022, Nursing Practice Today 9(3) DOI:10.18502/npt.v9i3.10225.

29.   Safdari F., Dastenaei B. M., Kheri S.: Effect of Evening Primrose Oil on Postmenopausal Psychological Symptoms: A Triple-Blind Randomized Clinical Trial. J Menopausal Med . 2021 Aug;27(2):58-65. doi: 10.6118/jmm.21010.

30.   Amin M., Zogami S. E., Rakhshandej H.: The Effect of Evening Primrose (Oenothera biennis) Oil Capsule on Postpartum Pain in Multiparous Women: A Triple-Blind Randomized Clinical Trial, 2022.

31.   Thevi T., De S., Soe H. K. K.: Evening Primrose Oil for Menopause Hot Flashes: Systematic Review and Meta-Analysis. J Menopausal Med . 2024 Dec;30(3):127-134. doi: 10.6118/jmm.23038.

32.   Moradi M., Niazi A., Miri H. H.: The effect of evening primrose oil on labor induction and cervical ripening: A systematic review and meta-analysis. Phytother Res . 2021 Oct;35(10):5374-5383. doi: 10.1002/ptr.7147. Epub 2021 Apr 29.

33.   Ghanaei M. M., Asgharnia M., Farokhfar M.: The effect of consuming evening primrose oil on cervical preparation before hysteroscopy: An RCT. Int J Reprod Biomed . 2022 Aug 8;20(7):591-600. doi: 10.18502/ijrm.v20i7.11561. eCollection 2022 Jul.

34.   Safdari F., Dasternaei B. M., Kheri S.: Effect of Evening Primrose Oil on Postmenopausal Psychological Symptoms: A Triple-Blind Randomized Clinical Trial. J Menopausal Med . 2021 Aug;27(2):58-65. doi: 10.6118/jmm.21010.

35.   Abd-Alhaseeb M., Massoud S., Elsayed F.: Evening Primrose Oil Enhances Tamoxifen's Anticancer Activity against Breast Cancer Cells by Inducing Apoptosis, Inhibiting Angiogenesis, and Arresting the Cell Cycle. Molecules . 2022 Apr 7;27(8):2391. doi: 10.3390/molecules27082391.

36.   Kumari J., Sinha A., Kumari S.: Effectiveness of Evening Primrose and Vitamin E for Cyclical Mastalgia: A Prospective Study. ureus . 2024 Apr 11;16(4):e58055. doi: 10.7759/cureus.58055. eCollection 2024 Apr.

37.   Abdulridha M. K., Aftan R.: A Comparison between the Effects of Evening Primrose Oil and Soybean Oil on Menopause Symptoms. August 2023, Journal of Babol University of Medical Sciences 25(1):305-15.

38.   Mohammed R., Abdulridha M. K., AI-Ibori B.: Comparative Benefit of Evening Primrose Oil and Soybean Oil on Treatment Satisfaction and Quality of Life among Postmenopausal Women. January 2024 Al Mustansiriyah Journal of Pharmaceutical Sciences 24(1):1-16 DOI:10.32947/ajps.v24i1.993

39.   Shahinfar S., Abedi P., Jahanfar S.: The effect of evening primrose oil on cervical ripening and birth outcomes: A systematic review and meta-analysis.  Heliyon. 2023 Feb 8;9(2):e13414. doi: 10.1016/j.heliyon.2023.e13414.

40.   Khorshidi M., Zarezadeh M., Moghaddam O. M.: Effect of evening primrose oil supplementation on lipid profile: A systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. Phytother Res . 2020 Oct;34(10):2628-2638. doi: 10.1002/ptr.6716. Epub 2020 May 22.

41.   Arsic A., Krstic P., Paunovic M.: Anti-inflammatory effect of combining fish oil and evening primrose oil supplementation on breast cancer patients undergoing chemotherapy: a randomized placebo-controlled trial. Sci Rep . 2023 Apr 20;13(1):6449. doi: 10.1038/s41598-023-28411-8.

42.   Atteia H. H., Alzahrani S., El-Sherbeeny N.: Evening Primrose Oil Ameliorates Hyperleptinemia and Reproductive Hormone Disturbances in Obese Female Rats: Impact on Estrus Cyclicity. Front Endocrinol (Lausanne) . 2020 Jan 30:10:942. doi: 10.3389/fendo.2019.00942. eCollection 2019.

43.   Chan L. P., Yen T. W., Tseng Y. P.: The impact of oral sea-buckthorn oil on skin, blood markers, ocular, and vaginal health: A randomized control trial. Journal of Functional Foods, Volume 112, January 2024, 105973 https://doi.org/10.1016/j.jff.2023.105973.

44.   Larmo P. S., Yang B., Hyssala J.: Effects of sea buckthorn oil intake on vaginal atrophy in postmenopausal women: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Maturitas . 2014 Nov;79(3):316-21. doi: 10.1016/j.maturitas.2014.07.010. Epub 2014 Jul 21.

45.   Viegas C., Costa R. M., Santos L.: Gla-rich protein function as an anti-inflammatory agent in monocytes/macrophages: Implications for calcification-related chronic inflammatory diseases. PLoS One . 2017 May 18;12(5):e0177829. doi: 10.1371/journal.pone.0177829. eCollection 2017.

46.   Atteia H., Alzahrani S., Youssef A.: Evening Primrose Oil Ameliorates Hyperleptinemia and Reproductive Hormone Disturbances in Obese Female Rats: Impact on Estrus Cyclicity. Front Endocrinol (Lausanne) . 2020 Jan 30:10:942. doi: 10.3389/fendo.2019.00942. eCollection 2019.

CZYTAJ WIĘCEJ